Andy Griffiths: “Ik hecht veel waarde aan onzin.”

Andy Griffiths is een van de populairste kinderboekenauteurs in Australië. Hij schreef al meer dan 20 boeken, waaronder ‘De waanzinnige boomhut’-reeks. Griffiths werkt al jaren succesvol samen met auteur en illustrator Terry Denton. Het nieuwste deel De waanzinnige boomhut met 91 verdiepingen (deel 7) is net uit in Nederland. Janneke Siebelink, hoofdredacteur van Lees Magazine van bol.com, praat met Andy over schrijven voor kinderen, zijn liefde voor onzin en grappige verhalen en hoe hij op het idee kwam van het onderzeebootbroodje.

Waar komt de behoefte vandaan om te schrijven?
Terry en ik schrijven vanuit een gevoel van geluk. We houden van onzin. Ik hecht veel waarde aan onzin en humor, zowel voor kinderen als in mijn eigen leven. Toen ik begin 20 was, had ik veel energie, maar was ik niet altijd productief. Ik zat toen in een punkband. We staken er veel tijd in, het was een creatieve uitlaatklep. Na de band kwam ik erachter dat schrijven echt mijn passie was.

Je bent ook nog leraar geweest.
Ja, tussen de band en het schrijven in. We waren vrij goed en best bekend in Melbourne. In de band kwam ik erachter dat ik goed kon schrijven. En omdat het een punkband was, was het niet zo erg dat ik niet goed kon zingen, we kwamen ermee weg. Daarna deed ik een docentenopleiding. Ineens stond ik voor een groep kinderen die niet van lezen en schrijven hielden. Ik schreef altijd al dingen om mezelf en vrienden te vermaken, dus nu ging ik schrijven om mijn leerlingen te vermaken. Ik zei: “jullie houden niet van lezen, maar probeer dit eens.” Ik had een gek verhaaltje geschreven over mijn kont die was weggelopen en die ik achterna moest zitten om hem weer te pakken. Dat vonden ze geweldig, ze wilden nog meer verhalen. Ze gingen zelf ook grappige verhalen schrijven die ik dan verzamelde en op school verspreidde. Daardoor beseften ze dat schrijven een vorm van communicatie is en dat ze schrijvers waren.

Zijn er onderwerpen waar jij en Terry nooit over zouden schrijven?
In een universum waarin alles kan gebeuren, zijn we ons er erg van bewust dat we schrijven voor kinderen en hun ouders en leraren. We zouden bijvoorbeeld niet iets grofs schrijven. En als iemand iets slechts doet, komt hij er nooit mee weg. Want dat verwachten we. We wachten tot het universum uit balans raakt en vervolgens weer wordt hersteld. Het personage dat slechte dingen doet, is niet leuk. Vooral Andy kan nogal egoïstisch zijn en vervelende dingen doen, en hij probeert Terry steeds opzij te schuiven. Maar elke keer wordt dat hem betaald gezet.

Doe je dat voor de kinderen of de ouders?
Ik heb geen expliciete boodschap. Ik schrijf gewoon het beste boek dat ik kan schrijven, omdat ik kinderen aan het lezen wil krijgen. Daar gaat het om. Ze willen daarna nog een boek lezen, ze willen blijven lezen. Maar ik zeg dus niet: “dit is de boodschap, kinderen.” Ik wil ze er eigenlijk inluizen.

Als leraar ontdekte je dat kinderen geen interesse hadden in lezen. Waar kwam die desinteresse vandaan?
Ze hadden geen goede ervaringen met boeken. Bij veel kinderen waren er thuis geen boeken. Ze keken allemaal tv en films en ze speelden computerspelletjes, maar ze konden geen leuke boeken vinden in de bibliotheek. Voor mij sprak het vanzelf dat ik leuke boeken om me heen had, maar deze kinderen hadden dat niet. Ze vonden boeken maar voor nerds, en ze vonden natuurlijk dat ze geen nerd waren, maar stoer. Ik wilde die gedachte veranderen. Dus ik vroeg ze wat ze wilden lezen. Het antwoord was vaak: iets grappigs. Dit was nog in de tijd voor Harry Potter en Kapitein Onderbroek. Ik dacht: wat raar eigenlijk dat niemand iets leuks van goede kwaliteit heeft geschreven, want dat is uiteraard de manier om kinderen aan het lezen te krijgen.

Zijn plaatjes belangrijk in boeken?
Ja, de klassiekers zoals Alice in Wonderland zijn niet voor te stellen zonder de plaatjes. Die maken deel uit van de tekst. Ze zijn er omdat leren lezen moeilijk is. Het is geen natuurlijke vaardigheid zoals lopen. Je moet er hard voor werken om elk woord te ontcijferen. De plaatjes geven context. Ze laten zien wie wat doet, met wat extra details. Je kunt mijn boeken bijna volgen zonder te lezen. Ik hoef de boom niet te beschrijven, want die zie je al op het plaatje. Ik schrijf alleen dat de boom vroeger een stuk kleiner was, en dat kinderen naar boven mogen komen. Ik hoor vaak: mijn kind hield nooit van lezen, maar nu wel. We zijn er eigenlijk per ongeluk achter gekomen dat hoe meer we de lezer hielpen, hoe meer lezers we kregen.

Jij schrijft eerst de boeken en daarna maakt Terry de tekeningen?
Tegenwoordig, na zoveel Boomhut-boeken, hoeft hij niet aanwezig te zijn. Ik weet wat hij kan en schrijf daar omheen. Hij helpt me nu het verhaal te vertellen. Maar we ontmoeten elkaar nog wel eens per maand. Ik heb altijd tekeningen van hem die nog over waren van vorige boeken. Of ik vraag hem om een onderzeebootbroodje voor me te tekenen. Ik heb dan een idee, maar ik moet wel kijken of het gaat werken.

Waar heb je het idee van een onderzeebootbroodje in de nieuwste boomhut vandaan?
Van de broodjeszaak Subway. Ik zei tegen mijn vrouw Jill: ik wil een verdieping met een onderzeebootbroodje die net zo groot is als een echte onderzeeër. Ze zei: “dat gaat nooit werken.” Ik probeerde het bij elk boek erin te krijgen, maar dat lukte nooit. Maar dit boek gaat over oppassen en een bubbelbad. De kinderen kunnen in het bubbelbad vallen. Toen dacht ik: maar als hij een onderzeebootbroodje in zijn broekzak zou hebben, kunnen ze allemaal in de onderzeeër. Alleen kinderen vinden dat grappig.

Wordt het schrijven moeilijker, na het zevende boek?
We hebben wel verwachtingen. Ik wil het grappigste en belachelijkste boek schrijven. En het publiek heeft ook hoge verwachtingen. Gisteren kwam ik een moeder met haar dochter tegen met 2 boeken. De moeder zei: ik wilde De waanzinnige boomhut met 91 verdiepingen kopen, maar ze wilde per se De waanzinnige boomhut met 78 verdiepingen, dus ik zei: “die koop je maar met je eigen geld.” En dat deed ze. Dan voel ik me wel verantwoordelijk, als kinderen hun eigen geld daarvoor gebruiken.

Je hebt meer dan 800.000 boeken verkocht, vind je dat ene kind echt nog belangrijk?
Ja, ik wilde dat ze vond dat ze haar geld goed had besteed. En dat het boek zo goed mogelijk is. Ik zou willen dat we dat allemaal dachten, want dan zouden kinderen niet het risico lopen om slecht geschreven boeken te lezen en ze daardoor weg te leggen. Je moet ervoor zorgen dat ze niet afknappen op lezen.

Je schrijft dus echt voor de kinderen?
Ook, maar ook voor onszelf. Het gaat in eerste instantie om Jill, Terry en mij. We komen bij elkaar en hebben veel lol samen. We bedenken ideeën, Terry tekent ze en dan lachen we. Als we ons best doen en echt leuk vinden wat we doen, dan komt dat over op de kinderen en de volwassenen die het boek met hun kind lezen. We schrijven dus niet alleen voor de kinderen, maar vanuit ons hart. We zijn eigenlijk best wel kinderachtig als we schrijven. Terry en ik halen dat in elkaar naar boven.

Hoe houd je dat kind in jezelf wakker?
Kinderboeken voorlezen met je kind, dat is ideaal. Dat helpt bij het dingen afvragen, de nieuwsgierigheid en de meegaandheid bij bepaalde ideeën, zoals een onderzeebootbroodje. Een kind denkt: een onderzeebootbroodje, cool. Een volwassene denkt: hmm, dat slaat eigenlijk nergens op. Het brood zou nat worden, en een onderzeebootbroodje past helemaal niet in een broekzak. Een kind accepteert dat gewoon. En de tekeningen van Terry helpen ze overtuigen dat het wel kan. Want ik schrijf heel serieus. Daardoor wordt het allemaal heel geloofwaardig.

Hoe komt een boek bij jullie tot stand?
Ik vroeg Terry ooit om een tekening voor me te maken van een boomhut, een bowlingbaan en een tank met haaien erin. Toen maakt hij een fantastische tekening, dat had ik echt niet verwacht. Toen vond ik dat we een verhaal moesten schrijven over een boomhut. Hij helpt me met het bedenken van ideeën. Jill en ik schrijven het dan in een half jaar. Daarna laten we het weer aan Terry zien en aan mijn agent. Als iedereen dan nog steeds blij is, herschrijven Jill en ik dat op basis van de bijeenkomst. Daarna gaat Terry tekenen en dan geven wij er feedback op. Soms passen we de tekst aan zijn tekeningen aan. Zo werken we het steeds weer bij.

Waar ligt de grens bij bepaalde onderwerpen?
In dit geval hebben we de kinderen heel blij gemaakt. Ze zijn allemaal in de draaikolk gezogen, maar ze zijn niet ongelukkig. De volwassenen zeggen: kom uit het bubbelbad, dat is gevaarlijk. Maar de kinderen lijden geen moment. Er gebeurt niks ergs met ze, want ze zijn helden.

Maar in het echte leven werkt dat niet zo. Wil je lezers de kans geven om even te ontsnappen uit het echte leven?
Zeker weten. Het echte leven is overal. Vooral in dit tijdperk met al die media. Het is moeilijk om kind te zijn tegenwoordig, omdat er van alles gebeurt.

Denk je dat het tegenwoordig moeilijker is om kind te zijn?
Ja, wij werden vroeger minder blootgesteld aan de wereld van de volwassenen. De horror, kinderen die misbruikt worden, dat soort dingen zijn dagelijks op het nieuws. Je moet tegenwoordig streng zijn als ouder. Wij kijken bijvoorbeeld niet naar het nieuws vanwege de kinderen.

Hoe beschermen jullie je eigen kinderen?
Als je tv wilt kijken, zet je hem aan als het programma begint en uit als het is afgelopen. Zo hoef je ook al die advertenties en vreselijke dingen die gebeuren niet te zien. Ik wil wel dat kinderen iets hebben om even te kunnen ontsnappen, en daar zijn boeken goed voor. Ik heb al een aantal brieven gehad van ouders van kinderen die werden gepest en geen vriendjes hadden. Ze schreven dat mijn boeken troost en de mogelijkheid om even te ontsnappen bieden. Het is een soort virtuele vriendschap, en dat is een heel nuttige functie van boeken. Voor mij is lezen een soort tweede leven bovenop je eerste leven, je echte leven. Het is een deur waar je doorheen kunt gaan.

Boeken brengen je overal.
Ja, ze bieden een schuilplaats, inspiratie, wijsheid, en in onze boeken ook een hoop onzin en humor in de vorm van wijsheid. Het is een manier om met dingen om te gaan. En meer plezier uit de wereld te halen. Comedy is erg belangrijk voor mij, ik heb er altijd al van gehouden. Dus het is niet zo gek dat ik het nu zelf schrijf.

Humor helpt om de wereld een stukje lichter te maken.
Ik wil graag een bron van licht zijn op dit moment. Hoe meer kinderen gaan lezen, hoe blijer ze worden, en hoe meer we hun verbeeldingskracht stimuleren, hoe beter ze kunnen omgaan met de dingen in de wereld en hoe beter ze problemen kunnen oplossen.

Mensen worden door lezen ook empathischer.
Sommige mensen noemen boeken empathiemachines, omdat je het leven aanschouwt vanuit het perspectief van iemand anders. Je kunt dan gewoon niet egoïstisch zijn.

De slechterik is niet zomaar slecht, maar doordat er iets is gebeurd in zijn leven.
Ja, dus oordeel niet. Na het lezen van een boek is de lezer verfijnder en intelligenter.

Wat zeg je als mensen zeggen dat lezen een eenzame activiteit is?
Prima. Het is heel goed om in jezelf te keren en te reflecteren op het leven, jezelf en wat er om je heen gebeurt. Mijn lievelingsboek van de laatste tijd is Stil van Susan Cain, over introverte mensen in deze maatschappij. In de westerse maatschappij worden de extraverten geprezen. Aanwezig zijn, veel praten, veel hebben, dat vinden mensen goed. Mensen die op zichzelf zijn, niet graag samenwerken, dat wordt als niet goed gezien. Maar Cain heeft een goed argument: je hebt introverte mensen nodig omdat zij degenen zijn die diep gaan en geweldige uitvindingen doen. Vervolgens heb je extraverte mensen nodig om die uitvindingen te verkopen. Eigenlijk zegt ze: extraversie is niet goed en introversie is niet slecht. Dat was echt een openbaring voor me, want ik ben waarschijnlijk introvert. Ik heb geleerd extravert te zijn wanneer dat nodig is. Dat is een nuttige vaardigheid. Maar niet iedereen hoeft over zijn problemen te praten. Een introvert persoon kan ook in zichzelf keren en zich verliezen in een boek.

We moeten eigenlijk meer begrip hebben voor elkaar.
Precies. Dus ik vind het helemaal niet erg dat een boek een mogelijkheid is om je even terug te trekken uit de wereld.

Heb je nog grote wensen voor jezelf?
Jill en ik zetten ons graag in voor het bestrijden van armoede in de wereld, dus we doneren een deel van onze royalties aan goede doelen op dat gebied. Geld dat we overhouden gaat daar naartoe. We steunen die doelen omdat ik het onacceptabel vind dat sommige mensen heel erg rijk zijn en andere mensen honger moeten lijden. Dat is verschrikkelijk. De armoede is al flink afgenomen en blijft afnemen, maar de ongelijkheid neemt toe. Ik denk dat de mensheid nog een stuk kan verbeteren.

Vind je dat je geluk hebt gehad?
Zeker weten. Ik heb geluk gehad dat ik Terry en Jill heb ontmoet. Ik heb er ook hard voor gewerkt, maar dat soort geluk kun je niet plannen. Het voelt fantastisch en het is geweldig om te zien dat mijn boeken de hele wereld over gaan. Dat kun je ook niet plannen.

Wil je altijd op de hoogte zijn van de boeken binnen jouw favoriete genre? Stel je voorkeur in en ontvang updates.