Bevrijd Nederland door de ogen van een Magnumfotograaf

De Zwitserse fotograaf Werner Bischof (1916-1954) heeft in zijn korte leven een indrukwekkende hoeveelheid reportages gemaakt, waarvoor hij landen als Japan, India, Korea, Mexico en Panama bezocht. Het tragische ongeluk dat een einde aan zijn leven maakte, vond plaats tijdens zijn laatste project in Peru. Bischof was toen pas 38 jaar oud.

Van oorsprong was Bischof reclamefotograaf en hij werd gezien als een veelbelovend vertegenwoordiger van de ‘Nieuwe Fotografie’ die eind jaren ’20 opkwam. Fotografie waarin naar esthetische perfectie werd gestreefd. Net als voor veel fotografen in de fotogeschiedenis vormde de Tweede Wereldoorlog een omslagpunt voor hem.

Als Bischof in november 1945 door het Zwitserse blad ‘Du’ op pad wordt gestuurd naar de door de oorlog gehavende landen Luxemburg, Nederland, België en Frankrijk worden zijn ogen geopend voor wat fotografie óók kan betekenen, namelijk getuigenissen vastleggen, bewijzen verzamelen en waarheidsvinding plegen.

Deze verandering in werkwijze, houding en interesse zorgen voor een gespannen verhouding met verschillende tijdschriftredacties en leiden ertoe dat hij zich in 1948 aansluit bij het fotografencollectief Magnum Photos dat opkomt voor onafhankelijke fotografen die niet in vaste dienst wensen te werken van redacties. Hij is de eerste fotograaf die zich mag voegen bij de oorspronkelijke oprichters (onder wie de wereldberoemde Robert Capa en Henri Cartier-Bresson).

Kinderen, symbool voor de toekomst

Bischofs rondreis door het naoorlogse Nederland leverde indrukwekkende foto’s op, die in ‘Werner Bischof. In bevrijd Nederland. November – december 1945’ zijn verzameld (en nog tot half maart te zien zijn in het Fotomuseum in Den Haag). De foto’s, waarvan er twintig nog niet eerder gepubliceerd waren, laten een indringend beeld zien van de puinhopen en het leed in het bevrijdde Nederland waar de wederopbouw nog moest beginnen. Met regelmaat fotografeerde Bischof kinderen, het symbool voor de hoop voor de toekomst, te midden van de verwoestingen van het verleden.

Het boek opent met een inleiding over de totstandkoming van de fotoreportage voor het blad ‘Du’, inclusief een intrigerend verhaal over de kleurencover en de jongen uit Limburg die daarop afgebeeld is. Ook de pagina’s uit ‘Du’ met het foto-verhaal zijn in het boek opgenomen, gevolgd door paginagroot de foto’s die Bischof heeft gemaakt. Uit die foto’s en de afgedrukte contactvellen wordt Bischofs gevoel voor compositie en lichtgebruik, die ook in zijn andere werk opvallen, meteen duidelijk. De foto die op het omslag van het boek is opgenomen is daar een prachtig voorbeeld van, vier Maastrichtse jongens aan de oevers van de rivier bijna als silhouetten gevangen in het (tegen)licht.

Een van mijn favorieten is een andere foto die hij in Maastricht heeft genomen van een groepje vooral jonge kinderen, dat zich heeft verzameld op een soort van binnenplaats en is afgebeeld tegen een achtergrond van rook. Een deel van hen staat in een halve kring rond een jongen met een stok en een ander deel kijkt toe. Ook hier weet Bischof het licht dat op sommige kinderen valt meesterlijk te vangen. Je blijft kijken en je afvragen wat de kinderen aan het doen zijn.

Fotojournalistiek met gevoel voor esthetiek!