Ger Post: de sportificering van de samenleving

Hoe verliep het denkproces achter de titel en ondertitel?

Ik had vier stappen die ik doorliep tijdens dit proces. Ten eerste deed ik veel onderzoek naar stress en hersenen. Deze stap maakte ik al mee tijdens mijn studie, maar zette ik ook door toen ik klaar was met studeren. Vervolgens kwam ik er achter dat stress en hersenonderzoek vaak voorkwamen tijdens het leven van sporters. Dit onderwerp ben ik verder gaan uitzoeken. Ten derde merkte ik op dat er een sportificering in de samenleving ontstond. Dit betekent dat de samenleving te snel denkt aan competenties en het moeten winnen van een bepaalde strijd. Als laatste ben ik verbanden gaan zoeken en heb ik gekeken wat dit betekent voor de sport.

Cognitieve neurowetenschappen

Biologie en psychologie zijn een krachtige combinatie van dit boek. Is dit bewust gekozen of kwam je tijdens het schrijven erachter dat dit past bij elkaar?

Tijdens mijn studie cognitieve neurowetenschappen heb ik onderzoek gedaan naar fysieke stressfactoren die mogelijk bijdragen aan het ziektebeeld van schizofrenie. Na dit onderzoek dacht ik aardig wat te weten over stress, totdat ik een presentatie moest geven over de resultaten van mijn onderzoek. Ik klapte volledig dicht. Ik werd met mijn neus op het pijnlijke feit gedrukt dat resultaten in een lab zich lang niet zo gemakkelijk laten vertalen naar de wereld buiten de laboratoriummuren.

Wat voor vertaling bedoel je dan?

Stress is een containerbegrip geworden. Wanneer iemand zegt dat hij gestrest is, kan dat betekenen dat hij zich zorgen maakt over zijn zieke kind, of dat hij gefrustreerd is dat hij niet aan verwachtingen kan voldoen of dat hij niet weet wat voor cadeau hij voor zijn vriendin moet kopen. Wat nu precies de oorzaak is van het gevoel dat iemand heeft, is in de zin ‘ik ben gestrest’ volledig verdwenen. Daar komt nog eens bij dat de manier waarop bij proefdieren stress wordt veroorzaakt tijdens onderzoeken, vaak van een andere orde is. De manier waarop deze beestjes fysiek worden gemarteld heeft weinig te maken met de werkdruk van een mens. Toch worden de resultaten van onderzoeken naar mensen en proefdieren op een hoop gegooid. Vaak is het helemaal niet duidelijk welke methoden schuilen achter de krantenkop ‘Stress veroorzaakt verharding van de bloedvaten’.

De mens

Is het dan belangrijk om meerdere oplossingen te creëren voor verschillende mensen?

Het probleem is nu inderdaad dat er vaak een oplossing voor stress wordt gegeven. Meditatiebeoefenaars pretenderen soms dat het dé manier is om stress te verdrijven. Maar door meteen in zo’n oplossing voor stress te schieten doemt het gevaar op dat de oorzaak niet wordt aangepakt. Iemand die het druk heeft op zijn werk, kan wel een half uur gaan mediteren en zich dan even wat rustiger voelen, maar daarmee is hij niet van zijn probleem af. Sterker nog, hij heeft een half uur minder om al zijn werk te doen.

Je onderzoekt in het boek veel factoren die van belang zijn voor de mens achter de sporter. Waarom vind je nu dat er door middel van dit boek meer aandacht moet worden geschonken aan de mens in plaats van puur de prestaties van deze persoon?

De Olympische Spelen van dit jaar waren een mooi voorbeeld van hoe een fixatie op prestaties andere dingen zoals plezier, verbroedering en het leveren van een goede strijd naar de achtergrond drukken. De vragen van journalisten, het commentaar van verslaggevers en de analyses van experts gingen vaak alleen over winnen en verliezen. Het ultieme resultaat, de gouden medaille, was het enige wat telde. Als een verliezer vertelde dat hij of zij toch tevreden was, dan werd dat antwoord weggezet als dat van een eeuwige positivo (in het geval van Churandy Martina) of van iemand die politiek correct deed (bij Daphne Schippers). Atleten die naast een medaille grepen, werden zelfs op zogenaamde losersvluchten naar huis gezet. Deze manier van mensen afrekenen op een resultaat, dat soms tot stand komt door geluk of pech, zorgt er volgens mij voor dat het evenement voor velen is vergald.

Onderzoek

Wat is een hardnekkig fabel over de sport en biologie?

In mijn boek behandel ik er meerdere. Een die eruit springt is de neiging om een goede of slechte prestatie op een beslissend moment toe te schrijven aan iemands karakter. Zo zijn er sporters die op het beslissende moment boven zichzelf uit kunnen stijgen, omdat ze bijvoorbeeld een winnaarsmentaliteit hebben. Maar als statistici deze uitzonderlijke prestaties op het moment suprême onderzoeken in uiteenlopende sporten, dan blijkt die reputatie van opstijger op het beslissende moment eerder gebaseerd op toeval.

Focus

Sportificering is een begrip dat je uitlegt in het boek. Wat bedoel je daarmee?

Sportificering is een term die ik heb geleend van de filosoof René Gude, die constateerde dat onze samenleving steeds meer op een sportveld begint te lijken. Veel wordt uitgedrukt in cijfers en dat biedt mogelijkheden om te vergelijken. Overal zijn we met elkaar in competitie, van het hoogste cijfer in de klas tot de meeste citaties als wetenschapper en van het hoogste salaris van de afdeling tot de meeste likes op de vakantiefoto’s op Facebook. Er zijn enkele mensen die winnen, maar zoals Gude ook constateerde, er zijn er veel meer aan het verliezen. Zoals de afgelopen Olympische Spelen ons lieten zien: we weten vaak niet meer hoe we met deze mensen moeten praten – het liefst zorgen we ervoor dat ze zo snel mogelijk van het toneel verdwijnen. En dat terwijl ze vaak een veel interessanter verhaal te vertellen hebben dan de winnaars.

Zijn alleen Nederlanders bezig met het focussen op winnaars?

Absoluut niet, maar er waren ook landen die alle deelnemers tijdens de sluitingsceremonie lieten opdraven – en niet alleen de medaillewinnaars, zoals Nederland. In de managementwereld zorgt de fixatie op winnaars ervoor dat er heel verkeerde analyses worden gemaakt, ook wel de survivorship-bias genoemd. Om van winnaars te leren, heb je de verhalen van verliezers vaak nodig. Hoe anders kunnen we weten of de strategie van de winnaar voor het succes heeft gezorgd? Misschien heeft de verliezer wel precies dezelfde tactiek gevolgd, maar had die minder succes door domme pech. Ik denk dat we in Nederland inmiddels wel met wat minder hang naar prestaties en winnen kunnen, Wellicht dat vaker luisteren naar een verliezer een goede eerste stap is.

Toekomst

Je schrijft en je doceert. Wij jij mensen iets bijbrengen?

Ik wil mensen niet zo zeer iets bijbrengen, maar ik vind het belangrijk als de lezers door hebben wat het belang is van dit boek. Dat ze inzien dat we met zijn allen bepaalde situaties kunnen verbeteren en dat ik ze wil uitnodigen om over alle factoren in dit boek na te denken.

Wat kunnen we verwachten van jou in de toekomst?

Momenteel ben ik bezig met het opzetten van vakken voor de universiteit. Daarnaast heb ik een aantal ideeën voor een nieuw boek, maar er is nog niks concreets te melden. Ik kijk wel uit naar het schrijven van een volgend boek.