Charles Lewinsky: “Mensen zijn verhalenvertellende apen”

Charles Lewinsky, schrijver van onder andere Het lot van de familie Meijer, probeert elke keer een heel ander boek te schrijven. Dat is gelukt met zijn nieuwste boek Andersen, over een man die opnieuw wordt geboren en zich zijn vorige leven nog volledig kan herinneren. Met Janneke Siebelink, hoofdredacteur van online magazine lees.bol.com, praat hij over oude en jonge mensen, reïncarnatie en verhalen vertellen.

Tweeënhalf jaar geleden spraken we elkaar over je boek Alleen maar helden. Je vertelde toen dat je een nieuw boek schreef, Andersen. Dat kwam in juni uit en gaat over een man die opnieuw geboren wordt, een tweede kans krijgt. Vind je dat iedereen een tweede kans verdient?
Nee, dat vind ik niet. Ik geloof ook niet dat mensen opnieuw geboren worden. Maar het is een goed verhaal.

Hoe kwam je op het idee voor dit boek?
Dat weet ik niet. Meestal begin ik met een idee of personage en duurt het maanden of jaren voordat het verhaal af is, maar bij dit boek ging het heel anders. Opeens had ik een personage in mijn hoofd. Ik wist precies wat hij in zijn vorige leven had gedaan en dat hij op het punt stond opnieuw geboren te worden, maar ik had geen flauw idee wat er zou gaan gebeuren in het boek.

Het personage, Andersen, krijgt een nieuw leven. Zou je zelf ook een tweede kans willen krijgen?
Ik zou dan mijn oude leven niet willen herinneren, zoals hij. Dat moet vreselijk zijn. Vooral als je een machtig man was en opeens een baby bent en niets kunt. Hij lijdt daar echt onder, hij vindt het helemaal niet leuk.

Je hebt het expres zo geschreven dat hij zich zijn vorige leven nog herinnerde.
Ja, dat is een straf voor hem, want het kan echt niet leuk zijn. Veel mensen zeggen dat ze zich hun vorige leven nog herinneren. Grappig, want het zijn allemaal koningen of ridders of andere belangrijke mensen geweest. Er zijn duizenden mensen die zeggen dat ze Napoleon zijn geweest. Zelfs als reïncarnatie bestond, dan zou dat niet waar zijn.

Welke vragen heb je jezelf gesteld voordat je Andersen ging schrijven?
De belangrijkste vraag is: interesseert dit verhaal mij? Want je weet dat je één of twee jaar aan een verhaal gaat werken en als het je niet echt interesseert, wordt het hard werken en niet erg leuk. Dus de vraag is of het me genoeg interesseert om er zo veel tijd in te steken.

Waarom heb je besloten Andersen een tweede kans te geven?
Dat heb ik niet besloten. Hij zat ineens in mijn hoofd en hij moest eruit. Het is net als een liedje dat je hoort dat in je hoofd blijft zitten. Soms blijven ideeën of personages in mijn hoofd zitten en de enige manier om er vanaf te komen is om die gedachte af te maken en het boek te schrijven.

Ik laat me verrassen door wat er komen gaat

In het begin van het boek staat een citaat van Cornetti over hoe kort het leven is.
Ja, dat heeft indruk op me gemaakt. Hij merkte dat mensen het niet kunnen uitstaan dat hun leven zo kort is, en toen dacht hij: zouden mensen beter zijn als ze langer zouden leven? Dat past goed bij mijn verhaal.

Vind je zelf ook dat het leven te kort is?
Dat vindt denk ik iedereen. Er zijn nog zoveel dingen om te doen. Je kunt het nooit allemaal doen. Sommige mensen hebben het gevoel dat ze alles hebben gedaan wat ze wilden doen, maar dan vervelen ze zich de rest van hun leven waarschijnlijk verschrikkelijk. Ik denk dat de meeste mensen denken: Ik wil nog dit of dat doen. Ik heb nog niet de Mount Everest beklommen.

Je moet iets te wensen hebben.
Het verschil tussen oude en jonge mensen is heel duidelijk. Jonge mensen praten over wat ze nog willen doen en oude mensen praten over wat ze hebben gedaan. Oude mensen kunnen heel jong zijn en andersom, maar dat is mijn definitie van oud en jong.

Heb je een bucketlist?
Nee, ik laat me verrassen door wat er komen gaat. Als het moeilijk is of als ik het nog nooit heb gedaan, doe ik het. Maar als het makkelijk is en ik heb het al gedaan, dan heb ik er geen tijd meer voor.

Is er iets in het bijzonder dat je nog graag zou willen doen?
Ik heb het niet over wat ik zou willen doen, maar wat ik van plan ben om te doen. Dat zijn allemaal dingen die ik nog niet heb gedaan. Mijn volgende boek wordt een detectiveverhaal. Ik heb namelijk nog nooit een detective geschreven. En ik werk momenteel aan een opera, dat had ik ook nog nooit gedaan. Ik leer veel en ik houd van dingen waarvoor ik iets moet leren.

Is dat één van de geheimen om jong te blijven? Nieuwe dingen doen?
Ja. Het is leuk om dingen te doen en het is saai om dingen te doen die je al kunt. Als ik een detectiveserie moest schrijven met steeds dezelfde detective, zou ik me doodvervelen. Ik denk dat geen van mijn romans op elkaar lijken. Ze zijn allemaal anders. Ik probeer elke keer weer wat nieuws. Als ik stop met nieuwe dingen proberen, word ik net als de oude mensen en praat ik alleen nog maar over het verleden.

Goede verhalen vertellen is heel belangrijk

Al je boeken zijn anders, maar is er wel een rode draad?
Er is een thema dat steeds weer aan bod komt en dat is het verschil tussen wie we zijn en wie we willen dat de mensen denken dat we zijn. Dat fascineert me. We acteren allemaal en proberen mensen ons speciaal te laten vinden, maar zo zijn we niet per se. In het nieuwe boek is dit thema erg extreem, want je hebt een nare, oude man die zich probeert te gedragen als een baby, omdat hij zit gevangen in het lichaam van een baby, en hij wil niet dat iemand erachter komt dat hij zich nog iets kan herinneren.

Hoe zou je willen dat mensen jou zien?
Als een aardige man die fantastische boeken schrijft, natuurlijk. Maar we hebben allemaal zo onze dromen. Ik wil graag dat ze denken als ik dood ben: hij was een echte family man, een goede echtgenoot en vader. Dat is heel belangrijk voor mij. Wat zou ik in godsnaam zonder mijn vrouw moeten?

Is zij de eerste die jouw manuscripten leest?
Ja, ze leest ze als ik schrijf, maar ze geeft nooit commentaar. Ze zegt niks. Maar we zijn al meer dan vijftig jaar samen en we kennen elkaar heel goed. Dus dan leest ze een hoofdstuk en kijk ik naar haar en dan is het: “oké, ik herschrijf het wel.” We hebben geen woorden meer nodig.

Dus haar reactie op Andersen was…
Haar reactie was: “ik kan nooit meer in een kinderwagen kijken.”

Wat is je eerste jeugdherinnering?
Ik was toen nog heel klein en ik stak mijn hand uit om mijn moeders hand te pakken bij de tram. Maar ik realiseerde me dat het de verkeerde hand was, het was die van iemand anders. Ik was in paniek en ik kan me dat gevoel nog herinneren. Heel even dacht ik dat ik mijn moeder kwijt was. Ik weet niet hoe oud ik toen was, maar dat is mijn eerste herinnering.

Hoop je dat je kleinkinderen je boeken lezen?
Dat maakt me niet uit, maar ik ben gevraagd om een luisterboek te maken van Het lot van de familie Meijer. Dat doe ik graag, want dan laat ik echt wat achter voor mijn kleinkinderen en de generaties daarna. Dan kunnen ze mijn stem horen en luisteren naar een verhaal dat ik heb geschreven. Het lijkt me mooi om dat achter te laten.

Schrijf je om onsterfelijk te worden?
Nee, zo groots is het niet. Ik schrijf omdat het leuk is en ik graag verhalen vertel, zo simpel is het. Het is hard werken en je moet het werk serieus nemen, maar het gaat om het plezier dat ik erin heb om een verhaal te vertellen. Ik vind verhalen vertellen één van de belangrijkste dingen van de mensheid. Ik denk dat de mens daarom speciaal is geworden en anders dan de apen, door het vertellen van verhalen. Daar zijn we voor gemaakt. We zijn verhalenvertellende apen. Goede verhalen vertellen is heel belangrijk.

Boeken zijn niet bedoeld om van te leren

Welk verhaal wilde je vertellen met Andersen?
Stel je voor dat je net moeder bent geworden. Je hebt de baby in je armen en je weet niet dat hij de geest van een nare, oude man heeft, geen aardige man. Een man met een slecht karakter. Het eerste dat hij denkt als hij in je armen ligt, is: hoe kan ik wegkomen bij deze vreselijke vrouw? Dat is een goed begin, toch? Laten we kijken wat er gebeurt wanneer hij opgroeit, wanneer hij een tiener is. Hoe is hun relatie, wat gaat hij doen? Ik wil dat mensen dat denken wanneer ze het boek gaan lezen.

Wat kunnen we leren van Andersen?
Boeken zijn niet bedoeld om van te leren. Je hebt natuurlijk studieboeken, maar van andere boeken kun je niet leren. Je gaat hooguit een personage beter begrijpen. Ik had geen idee dat mensen er zo over dachten. Leren is iets dat je op de universiteit doet, niet door een roman te lezen.

Vind je het jammer dat je geen vrouw bent en geen kind hebt kunnen baren?
Volgens mij is dat helemaal niet zo leuk en is het hard werken. Als schrijver kun je in een personage sluipen en veel dingen ervaren die je anders niet ervaart. Ik gaf een keer een lezing en toen kwam er na afloop iemand naar me toe. Ze zei: “ik ben zo teleurgesteld.” Dus ik vroeg wat ik fout had gedaan. Toen zei ze: “toen ik je boek las, was ik ervan overtuigd dat je één van ons was, maar je bent gewoon hetero.” Blijkbaar had ik me zo goed verplaatst in het homoseksuele personage, dat deze lezer ervan overtuigd was dat ik homo was. Dus toen ze me zag, was ze hevig teleurgesteld. Het was een groot compliment.

Was dat het grootste compliment dat je ooit hebt gekregen?
Ja, als schrijver zeker. En ze realiseerde zich niet eens dat het een compliment was. Blijkbaar kan ik overtuigend vrouwelijke personages neerzetten. Ik denk ook niet dat er een verschil is, dat een verhaal alleen door een man of vrouw verteld zou kunnen worden.

Voel je je comfortabel bij het schrijven vanuit vrouwelijk perspectief?
Dat hangt af van het personage en de situatie. Sommige personages lijken erg op mij. Er is een oefening die ik tijdens de schrijfcursus die ik geef doe met jonge schrijvers. We beschrijven een personage, geven hem allerlei kenmerken, en bedenken dan wat er verandert als de man een vrouw zou worden. En dan realiseren ze zich: niks. Alleen het uiterlijk verandert, maar niet het karakter. Ik geloof niet dat vrouwen mannen niet kunnen begrijpen en andersom.

Vorig jaar ben je zeventig geworden. Wat betekende dat voor jou?
Dat was leuk, want ik had mezelf een cadeautje gegeven. Andersen kwam precies op mijn zeventigste verjaardag uit. Het was een boekenfeestje en geen verjaardagsfeestje. Dat vond ik leuk, want het betekent dat je nog vooruit kijkt en niet terugkijkt op wat je in die zeventig jaar hebt gedaan.

Heeft de naam Andersen iets te maken met de Deense sprookjesschrijver?
Nee, het hoofdpersonage heeft de naam zelf verzonnen toen hij moest vluchten en bang was om gearresteerd te worden. Daarom heeft hij zichzelf een nieuwe naam gegeven. En omdat hij een raar gevoel voor humor heeft, besloot hij zichzelf Andersen te noemen, dat ‘de ander’ betekent. Zo kreeg hij zijn naam, het heeft niets te maken met sprookjes.

Foto Charles Lewinsky © Reyer Boxem