Nelleke Noordervliet: “Je schaamt je wanneer je de blik van een ander op je voelt rusten”

Nelleke Noordervliet (1945) debuteerde in 1987 met de roman Tine of de dalen waar het leven woont. Daarna schreef ze vele romans, novellen, verhalen, essays, toneelstukken en columns. Ook bekleedt zij diverse bestuurlijke functies binnen de culturele sector.

In Aan het eind van de dag is zeventiger Katharina Mercedes Donker aan het woord. Deze ex-minister en auteur van twee bestsellers over politiek en de rol van de vrouw, krijgt het verzoek mee te werken aan haar eigen biografie. Maar dat wil zij niet. Wel zet dat verzoek haar aan het denken over haar verleden. Wat wil ze per se niet kwijt aan de biografe? Wat is te persoonlijk? Wat is te pijnlijk?

Waarom wil je hoofdpersoon niet meewerken aan de biografie?
In de moderne tijd is de grens tussen privépersoon en publieke persoon totaal vervaagd en dat is altijd ten nadele van het privéleven van iemand. Katharina vraagt zich af of je zomaar iemands leven zonder kloppen mag binnengaan en zij vindt van niet. Alles moet in een biografie kloppen en consistent zijn. Maar iedereen weet dat het leven meestal een onsamenhangend geheel is. Je kunt niet een heel leven in het teken zetten van één interpretatie. Ze is ook bang dat als die biografie af is, iedereen haar erin herkent, behalve zijzelf. Ik heb haar in weerzin van die biografie, laten nadenken wat ze per se nooit aan een biograaf zou vertellen.

Slim! Want zo kun je haar toch al die herinneringen laten ophalen.
Ja, dat vond ik zelf ook. Dan hoefde ik namelijk ook niet dat politieke leven van Katharina in extenso te vertellen. Het komt wel hier en daar aan de orde omdat je beroepsleven en je privéleven met elkaar vermengd raken.

Het motto is Dylan Thomas: ‘Old age should burn and rave at close of day’, waar ook je titel op gebaseerd is. Waarom koos je voor dat motto?
Het komt uit een gedicht over de dood van zijn vader Do not go gentle into that good night, Rage, rage against the dying of the light. Dat vond ik altijd prachtig omdat we ervan uitgaan dat als mensen ouder worden, ze milder worden en langzamerhand het leven loslaten en bereid zijn om te gaan. Je wordt gedwongen om te gaan ‘genieten’ van je pensioen, onze ‘gouden jaren’ wordt dat genoemd en dat ergert mij mateloos. Katharina zegt, “wat een verschrikking: oud worden”. Zolang je kunt en wilt en het je lichamelijk en geestelijk gegeven is, moet je het leven aanvallen en de dood aanvallen. Alert blijven, laat ik het zo zeggen.

Wat is Katharina voor vrouw?
Nogal een complex figuur, maar ook gewoon iemand die geboren is tussen 1940 en 1945 en die terugkijkt op een tamelijk roerige eigen geschiedenis die natuurlijk ook de geschiedenis is van haar generatiegenoten. Het was niet saai in die afgelopen tijd. Zij is iemand die een leven heeft geleid van een afkomst uit een arbeidersmilieu naar een carrière in de politiek en zelfs het ministerschap. Nu ze aan het eind van haar leven terecht is gekomen is alles veranderd.

Pijnlijke gebeurtenissen veranderen je

Katharina gaat als eerste kind uit haar familie naar het gymnasium en komt daardoor in andere milieus terecht. Dan merkt ze dat ze daar in eerste instantie niet voor is toegerust, ze kan bijvoorbeeld niet goed met mes en vork eten. Begint daar de schaamte?
Schamen doe je je altijd wanneer je de blik van de ander op je voelt rusten. Je krimpt ineen onder de blik van andere mensen. Katharina moet leren de codes van andere milieus te ontcijferen. Om de schaamte maar niet te hoeven voelen, gaat zij zichzelf kleineren. Schaamte brengt haar tot een vorm van zelfhaat. Ze trekt in ieder milieu een andere maliënkolder aan. Ze zoekt uit hoe ze zich het beste kan manifesteren elk milieu. Maar erg goed voelt ze zich daar niet bij. Er zijn ook periodes in haar leven waarmee ze geen contact meer kan maken. Ze was toen iemand die zover van haar afstond dat ze diegene niet meer herkent. Zo erg was ze in bepaalde periodes van zichzelf vervreemd.

Katharina haalt allerlei herinneringen op en concludeert: “Alles is zoals het is, er zit geen bedoeling achter.” Waarom is dat belangrijk voor haar?
Als je je hele leven bezig bent in dit raadselachtige bestaan om er achter te komen wat de bedoeling ervan is, van het leven, dan concludeer je dat op die vraag geen antwoord mogelijk is. Dus stel hem dan ook maar liever niet. Het is het onder ogen zien van de realiteit. Wees blij dat het leven geen zin heeft. Stel je voor dat je de bedoeling ervan zou moeten ontdekken. Het zou ook kunnen dat je het gebruikt als een excuus om passief te blijven, omdat het allemaal toch geen zin heeft. Maar dat vindt Katharina het ergste wat mensen kunnen doen, zo’n vorm van slachtofferschap. Want wat wel zin heeft, is om er wat van te maken, het goede te doen.

Haar herinneringen zijn vaak pijnlijk, over haar kinderen en mannen, maar ook over haar politieke carrière. Waarom herinneren we ons meestal vooral pijnlijke gebeurtenissen?
Moeilijke momenten doen pijn, beschadigen je en veranderen je, terwijl gelukkige momenten je niet lijken te veranderen. Alsof je over die momenten denkt: ja, zo hoort het en zo moet het blijven. Er wordt ook heel weinig geschreven over geluk. Geluk is vaak vrij saai.

Katharina maakt de ineenstorting van de idealen van een op de PvdA lijkende partij mee waarin zij actief was in de jaren 70 en 80. Zij behoort tot de generatie van de babyboomers. Hoe kijkt ze daarop terug?
In onze jeugd in de jaren 60 en 70 was het heel saai in Nederland. De geboortegolvers hadden natuurlijk de macht van het getal en zouden de boel weleens gaan opfleuren, openbreken en veranderen. Dat doet Katharina dus ook maar zij komt er gaandeweg achter dat zij allerlei concessies aan zichzelf, haar idealen en de partij moet doen. En dat leidt tot een groot gevoel van falen. Het gebrek aan echt stevig zelfvertrouwen maakt dat ze vaak de verkeerde keuzes maakt en achteraf denkt dat ze dingen anders had moeten doen. Maar zo loopt het leven nou eenmaal. Je hebt meestal niet eens de tijd om rustig over je keuzes na te denken.

Je laat Hugo, haar tweede man, zeggen: “Alle schrijven is autobiografie.” Is dit boek een als roman vermomde autobiografie?
Als je het genre autobiografie wat ruim interpreteert en het ook een geestelijke Werdegang kan zijn, dan is voor een deel Katharina’s leven ook een spiegel van mijn leven op een bepaald niveau.

Had dit jouw biografie kunnen zijn?
Het had inderdaad wel mijn biografie kunnen zijn, ik had dit leven kunnen leiden. Er komen allerlei elementen in voor die ik herken en waarin ik me kan verplaatsen. Het is een boek over mijn generatie.