Regisseur Maria Peters schreef haar eerste roman: ''Het was ongehoord dat een vrouw dirigent werd''

In 1930 was Antonia Brico de eerste vrouw die de Berliner Philharmoniker dirigeerde. Nu, bijna een eeuw later, kunnen we constateren dat grote orkesten wat dat betreft nog steeds achter de feiten aan lopen. Het dirigentschap is nog steeds een mannenvak. Reden genoeg voor regisseur Maria Peters om hier een film over te maken en uiteindelijk ook een boek te schrijven: De dirigent.

Vrouwelijke dirigenten zijn schaars, zegt Maria Peters, bekend van onder meer Sonny Boy (2011) en Pietje Bell (2002). Ze dompelde zichzelf volledig onder in het leven van Antonia Brico (1902-1989) en maakte hier de speelfilm De dirigent van. ''Bijna vijftig jaar geleden is er een documentaire over haar gemaakt. Die zag ik op televisie, bijna twintig jaar geleden. Ik heb al veel dingen gedaan, maar het idee om hier een film over te maken liet me niet los. In de documentaire blikt ze terug op haar leven en vertelt ze onder andere hoe zwaar ze het heeft gehad om het überhaupt mogelijk te maken voor orkesten te staan.'' Naast een inspirerend levensverhaal, was er nog een aspect aan dit onderwerp dat Peters bleef triggeren. ''Dat je wel het talent kan hebben, maar de samenleving er niet rijp voor is dat dat talent eigenlijk tot hele volle bloei kan komen. Dat sprak mij heel erg aan. Ze was een pionier, want het is haar ook gelukt om dat mannenbolwerk binnen te stormen op een bepaalde manier.''

Vrouwen in een mannenwereld

De rol van vrouwen in de maatschappij is nog steeds een onderwerp van alledag. Zo heeft de Tweede Kamer deze maand ingestemd met de invoering van een vrouwenquotum. Beursgenoteerde bedrijven moeten ervoor zorgen dat hun raden van commissarissen in de toekomst voor minimaal 30 procent uit vrouwen bestaat. ''In vergelijking met 1930 is er nog niet zo veel veranderd. We hebben die film ook laten zien aan vrouwen die in top bestuursfuncties zitten. En die vrouwen hadden gewoon het gevoel dat ze naar hun eigen leven aan het kijken waren, want deze vraag werd hen ook gesteld: 'Wanneer ben jij van plan kinderen te krijgen?' De urgentie, dat het nog steeds telt, vond ik toch wel mooi om aan zo'n historisch verhaal te verbinden.''

Toch kwam dit jaar historie iets dichter in de buurt van het heden. Karina Canellakis trad in september van dit jaar aan bij het Radio Filharmonisch Orkest, als eerste vrouwelijke chef-dirigent ooit in Nederland. Er ging dan ook veel aandacht uit naar het feit dat ze vrouw is. ''Het is eigenlijk nog steeds best lastig voor een vrouw om chef-dirigent te worden. Je hebt dirigenten, maar een chef-dirigent heeft een vaste positie bij een orkest. Het komt bijna niet voor dat vrouwen die positie krijgen. Nu vechten we nog steeds voor een quotum van vrouwen op hoge posities. Dat soort dingen is nog steeds moeilijk te bereiken blijkt. In die zin is het ook heel actueel om te laten zien dat de vrouw het heel goed kan, maar gewoon de kans niet krijgt.''

Antonia Brico

Antonia Brico, de hoofdpersoon in dit verhaal, was in de jaren twintig de eerste succesvolle vrouwelijke dirigent voor grote symfonieorkesten. Toen ze 27 was stond ze voor het Berlijns Filharmonisch orkest. Als kind emigreerde ze naar Amerika, maar haar roots lagen in Nederland. Als vrouwelijke dirigent had ze het niet makkelijk. ''Het was ongehoord dat een vrouw dirigent werd. Men vond dat vooral omdat ze dachten dat vrouwen niet zouden kunnen leiden. Maar het had ook een esthetische reden; ze vonden het maar raar dat een vrouw daar stond te hupsen met haar armen.'' Peters besloot haar verhaal ook op papier te zetten. Met scenario's schrijven had ze al ervaring, maar een boek schrijven was een hele nieuwe ervaring. ''Dat was wel bijzonder. Een film kost veel geld, dus veel mensen maken voor jou de beslissing of je de film mag maken of niet. Dat hele traject duurde erg lang dit keer voor mij. Ik dacht dat het niet zou lukken.'' Terwijl ze aan het schrijven was bleef ze ervoor vechten om de film te mogen maken. ''Op dat moment identificeerde ik me ook heel erg met Antonia, want ik dacht: Zij moest ook knokken en nu moet ik ook knokken voor iets dat ik wil.''

Van scenario naar boek

Het geraamte voor het boek was er al, Peters moest het alleen omvormen tot boek. ''Een scenario is 100 bladzijden en een boek bijna 300 bladzijden. Ik kon er wel echt veel meer dingen in kwijt. Dingen waarbij je bij een film denkt dat het er niet toe doet. En bij een film acteert iemand iets, maar bij een boek kan je ook de gedachten uiten. Ik vond het ontzettend leuk om te doen. Er ging een wereld voor me open. Ik ging 's morgens om 9 uur zitten en 's avonds om 10 uur sloot ik mijn computer weer af. Je zit dan helemaal in die cocon en het was heel fijn om te doen. Het is ook aan best wat landen verkocht. Dat had ik nooit verwacht, heel bijzonder.''

Dat ze ooit een boek zou schrijven had ze niet achter zichzelf gezocht. ''Ik had wel bedacht dat het echt fantastisch zou zijn als je dat kan, een boek schrijven. Maar ik had niet bij mezelf onderzocht of ik dat zou kunnen. In die zin was het ook wel een beetje magisch voor mij.'' Als je haar vraagt of we een volgende roman kunnen verwachten, antwoordt ze lachend: ''Nou eigenlijk best. Een boek schrijven is heel intiem. Het is echt iets van jou alleen en je laat het door anderen in je omgeving lezen. Ook een muziekexpert in dit geval natuurlijk, die moest checken of ik dat allemaal wel goed had opgeschreven. Niets zo stom dat er zulke fouten in staan, waarvan mensen denken: 'Dat is niet zoals het hoort.' Soms zit ik er ook naar te kijken en denk ik: 'Dat ik dat allemaal heb geschreven zeg!''