Interview met Soesma Radja over haar boek Madam is not good

Nietsvermoedend begon Soesma Radja in 2016 aan een vierweekse yogacursus in Mysore, een welvarende stad in het zuiden van India. Op haar logeeradres werd ze geconfronteerd met moderne slavernij. Inmiddels heeft zij haar bevindingen opgetekend en debuteerde ze op 18 oktober met haar boek Madam is not good. Marije interviewde Soesma over haar boek.

Wie is Soesma Radja?
Ik ben in 1981 geboren in Rotterdam, waar ik nog steeds woon. Voor mij was het op jonge leeftijd al duidelijk dat ik mensen wilde helpen die het slechter hebben dan ik. Daarom besloot ik rechten te gaan studeren. Na mijn studie is dat balletje toch anders gaan rollen en ben ik in de commerciële advocatuur terechtgekomen. Pas veel later kwam die oude, intrinsieke behoefte weer naar boven om meer met sociale en maatschappelijke vraagstukken bezig te zijn. Ik werk nu bij gemeente Rotterdam en help mensen met een taalachterstand, een uitkering of een arbeidsbeperking aan werk.

Wat is jouw relatie met India?
Mijn verre voorouders komen uit India, maar mijn ouders, evenals mijn opa’s en oma’s tot vijf generaties terug, komen uit Suriname. Op die manier heb ik een link met India. Mijn broer en ik zijn overigens allebei in Rotterdam geboren. Maar ik voel vooral een link omdat ik een aantal indrukwekkende reizen heb gemaakt naar India. Zo ook de laatste keer, waar ik mijn boek over heb geschreven.

Wat heeft je doen besluiten het boek te schrijven?
Eenmaal terug in Nederland besefte ik dat er tijdens deze laatste reis enorm veel was gebeurd. Ik heb alles toen zo gedetailleerd mogelijk opgeschreven en dit leidde al snel tot een spannend verhaal. Ik besloot mijn eerste versie naar een aantal uitgevers te sturen, waarop ik meteen al een aantal positieve reacties kreeg. Toch besloot ik het boek in eigen beheer uit te geven, want ik doneer 50% van de opbrengst aan het lokale goede doel die een belangrijke rol in het verhaal speelt. Ik heb de hulp ingeschakeld van een professionele redacteur om mijn eerste versie om te zetten naar een verhaal. Ook voor de vormgeving, de opmaak en het drukken heb ik professionele hulp ingeschakeld. Niet onbelangrijk is dat het meisje, de huisslavin, ook heel erg graag wilde dat haar verhaal verteld zou worden. Haar verhaal is namelijk het verhaal van miljoenen andere verhandelde huisslaven in de wereld.

Hoe heb je kennis gemaakt met het meisje, de huisslavin?
We schrokken allebei van onze eerste ontmoeting, omdat we niet van elkaars bestaan wisten. Ik had eerst kennis gemaakt met ‘Madam’, de eigenaresse van de woning waar ik verbleef. Zij had me een rondleiding gegeven door haar huis en had me verteld dat ze daar alleen woonde. Na de rondleiding zat ik even alleen aan haar keukentafel. Ineens was dat meisje daar in de keuken. We keken elkaar even aan en zij schrok ontzettend. Ik was vooral verbaasd. Ze maakte snel rechtsomkeer en even later kwam Madam weer naar binnen. Ik vroeg haar wie dat meisje was. Ik kreeg even de indruk dat het niet de bedoeling was dat ik haar gezien had. Maar Madam reageerde heel luchtig en vertelde dat ze veel aan goede doelen doneerde en dat zij dat meisje had geadopteerd.

Hoe heb je zo snel ontdekt dat er iets niet klopte?
Madam had niet over het meisje verteld. Ik wilde meer over haar weten. Ik kwam er bijvoorbeeld achter dat ze Hindi spreekt, een Indiase taal, maar een heel ongebruikelijke taal voor dat deel in India. Het meisje intrigeerde mij. Ik zag al snel dat er tussen haar en Madam een rare verstandshouding bestond. Ze keek Madam iedere keer aan voordat ze antwoord durfde te geven. Ik vond dat nogal onderdanig. Ik spreek geen Hindi maar mijn familie wel. En zo konden we uiteindelijk achter haar bizarre verhaal komen.

Wat gaf de doorslag, om met gevaar voor je eigen leven dit meisje te helpen?
Ik wilde dit stukje onrecht gewoon rechtzetten, anders zou ik mezelf en alles waar ik voor sta verloochenen. Maar ik was een vreemde in een moeilijk land en wist niet wie ik kon vertrouwen. Ik wist niet hoe ik haar moest helpen. In een boek dat ik had meegenomen las ik op een gegeven moment een passage die ik ook heb opgenomen in Madam is not good: “Verraad van jezelf om de ander niet te verraden is verraad hoe dan ook. Het is het Hoogste verraad .” Dat was voor mij het teken dat ik moest zoeken naar een oplossing voor dit meisje.

Jij hebt meerdere organisaties benaderd in India om hulp te zoeken voor haar. Hoe verliep dat?
Het ene goede doel wilde niet helpen, het andere wilde eerst betaald krijgen en de derde zag er geen prioriteit in of ze durfden geen actie te ondernemen vanwege de positie van Madam. Uiteindelijk ben ik bij de NGO Odanadi uitgekomen, een lokale non-profit organisatie in Mysore. Zij hebben, met gevaar voor eigen leven, hun nek uitgestoken. Deze mensen zijn nog iedere dag bezig om vrouwen en kinderen uit situaties van mensenhandel te redden.

Je kreeg te maken met corruptie. Hoe ging dat in zijn werk?
In India wist ik niet wie ik kon vertrouwen en ik voelde me niet helemaal op mijn gemak om alleen naar de politie te stappen. Bovendien wist ik niet waar het meisje terecht zou komen, als ze haar mee zouden nemen. Ik vroeg mijn yogalerares om hulp, maar zij wilde hier liever niets mee te maken hebben. Ze vond het te gevaarlijk, ik kon er beter buiten blijven, gaf ze aan. Ik moest dus zoeken naar een veilige oplossing. Toen ik eenmaal terug in Nederland was, heeft Odanadi op allerlei manieren geprobeerd om een rechtszaak tegen Madam aan te spannen. Met geld kun je een hoop, zeker in India. De eerste keer dat Odanadi een rechtszaak heeft weten aan te spannen tegen Madam was echt een mijlpaal. Ze wisten een vermogende dame met aanzien voor het gerecht te slepen. Op de dag zelf stonden ze daar en konden ze weer naar huis want er was helemaal geen rechtszaak. Er werd de andere kant op gekeken. Dit is daarna nog een aantal keer gebeurd. Ook de politie keerde de Odanadi de rug toe. Madam had alles weggepoetst en er alles aan gedaan om de rechtsgang tegen haar te blokkeren, terwijl de zaak tegen Madam qua bewijsmateriaal ontzettend sterk is.

Het verhaal rondom deze huisslaaf heeft veel stof doen opwaaien in het rijke Mysore. Mensenhandel komt veel voor in India, waarom heeft dit specifieke verhaal dan toch voor zoveel ophef gezorgd?
Toen ik terug was in Nederland heb ik, in samenspraak met Odanadi, besloten om anoniem een open brief over deze kwestie te sturen naar de lokale media in Mysore. Mysore is een leuke, groene stad. Heel anders dan de meeste steden in India. Ik wilde de mensen in Mysore vertellen wat ik in hun stad had gezien en meegemaakt. De bewoners van Mysore reageerden erg geschrokken. Ze wisten niet dat dit soort praktijken nog steeds voorkomen in hun stad. Er was veel aandacht, mede door het aanzien van Madam. Deze open brief staat ook in het boek.

Wat vond je omgeving ervan dat je dit boek wilde schrijven?
Ze begrepen dat ik dit verhaal wilde vertellen. Ik heb wel onderschat wat het betekent voor je omgeving om daadwerkelijk tot een boek te komen. Ik ben er zoveel mee bezig geweest dat het mijn leven een beetje begon te beheersen. Dus daar heb ik wel eens wat klachten over gehad. Maar nu het resultaat er is, merk ik dat iedereen er enorm trots op is. En wat nog belangrijker is: ik vertel een belangrijk verhaal. Verder is het een mooi en spannend verhaal; het vertelt over een vriendschap in een hele lastige en gevaarlijke situatie.

Wat hoop je dat lezers van je boek zullen leren?
Mensenhandel en allerlei vormen van onderdrukking komen nog overal voor in de wereld, niet alleen in India, maar ook in Nederland. Met mijn boek wil ik mensenhandel en huisslavernij onder de aandacht brengen en een gezicht geven. Hopelijk zorgt mijn verhaal voor meer bewustwording over deze mensonterende praktijken en worden mensen erdoor aangespoord om ertegen in actie te komen.