De Held van Durlacher is verfilmd: 'Een droom komt uit'

Jessica Durlacher schreef in 2011 De held. Het boek is verfilmd, met onder andere Daan Schuurmans en Monic Hendrickx. De film gaat in première op het Nederlands Filmfestival. Jessica heeft zelf meegeschreven aan het script. In een interview met Janneke Siebelink, hoofdredacteur Boeken van bol.com, vertelt ze hoe ze dat heeft ervaren.

Openingsfilm

Je boek De held is verfilmd en is de openingsfilm van het Nederlands Film Festival. Is een verfilming het hoogst haalbare voor een schrijver?

Ik weet niet of dat het hoogst haalbare is, maar voor mij was het altijd een soort droom dat dat gebeurde. Het hoogst haalbare is toch dat miljoenen mensen je boek lezen. Een hele grote belangrijke prijs is natuurlijk ook heel erg fantastisch. Een verfilming is gewoon een verwerkelijking van je boek.

Waar gaat De held over?

De held gaat over een moeder en een zoon, en een vader en een dochter. En over wraak. Het gaat over een familie die is getraumatiseerd door de oorlog en een vader die daar niet over heeft kunnen praten. Uiteindelijk zal de kleinzoon - die het verhaal wel te weten komt - daar iets mee doen. Wat het verhaal eigenlijk heel actueel maakt, is dat ze in het heden eigenlijk hetzelfde meemaken. Gewoon door dagelijks geweld, home invasion, dat in de oorlog plaatsvond. En de machteloosheid daarvan: de herhaling van de geschiedenis. Het kwaad bestaat gewoon. Dingen die vreselijk zijn, baren geen schoonheid, maar nog meer kwaad. Er zijn schuldigen en slachtoffers, maar uiteindelijk is dat ook niet eenduidig. Daarover gaat het boek.

Je bent heel erg nauw betrokken geweest bij de film. Was dat een bewuste keuze?

Nee, het is zo gelopen. Er waren al meerdere scripts, maar er kwam een nieuwe regisseur en die wilde vanuit het boek opnieuw beginnen. Hij zei: “Ik ga eens kijken of Jessica wat quotes, wat goede zinnen uit het boek kan leveren.” Maar ik zag dat gelijk heel anders, dus ik schreef meteen een hele scène. Ik had natuurlijk al zo lang nagedacht over dat verhaal: ik zag direct voor me hoe die eerste scène zou moeten zijn. Hij vond het leuk en kwam met een suggestie. We hebben een half jaar non-stop geschreven en erover gepraat. Daarna gingen we dan weer verder.

Het gaat tussen goed en kwaad, tussen heden en verleden

Moet je je boek dan helemaal loslaten?

Ja, je moet het loslaten. Maar ik kende het boek zo goed - ik weet wat ik ermee wilde vertolken - en ik stond ook open voor rigoureuze beslissingen om datgene naar buiten te brengen of te vertellen op de manier waarop een film werkt. Je moet beslissingen nemen over flashbacks: doe ik die erin of niet? Het gaat tussen goed en kwaad, tussen heden en verleden. Er zit een vaderfiguur, een kleinzoon en een hoop verdriet in het boek. Maar dat wil je niet de hele tijd in iedereens gezicht duwen. Het moet spannend zijn. Voor mij is spanning een soort middel voor het creëren van emotie. Schrijven is het enige waardoor je mensen iets kan laten voelen van wat ik voel: dat is de reden waarom ik schrijf. Je bent ietsjes minder eenzaam. Je vertelt iets waardoor mensen wat van jouw ervaring krijgen.

Kun je een voorbeeld kunnen geven van wat je in de film anders hebt gedaan dan in het boek?

Een van de grote veranderingen is dat het boosaardige personage in het verhaal de verbeelding van het kwaad kon zijn met heel weinig uitleg. Dat was ook niet echt nodig. In een film kan dat niet. Daar moet je het echt begrijpen. Je kunt het niet aan de suggestie overlaten. Daarom hebben hem we een iets gecompliceerdere, begrijpelijkere achtergrond gegeven, waardoor je net iets meer snapt. In het boek gaat het over de zoon van een dader en de complexe schuld-/haatverhouding. Schuldgevoel kan haat veroorzaken en dat is iets wat ik een enorm interessant thema vind, maar wat in film bijna niet te verbeelden valt. In de film gaat het niet om de zoon van de foute vader, maar om de kleinzoon van de foute vader. De geschiedenis staat veel verder van hem af, maar toch heeft het een enorme impact. In het boek gaat het om het kind van een NSB’er, die een verschrikkelijke jeugd heeft. Dat is ook erg, maar er zit een twist in. Waarom zou hij met die familie in aanraking willen komen? In de film is dat zichtbaarder - voelbaarder - gemaakt. En je kunt zelfs nog een bepaald soort begrip voor hem opbrengen.

Had je ook zeggenschap over de keuze van de acteurs?

Nee, niet echt. Maar wel zo van: die en die gaan de hoofdrollen vertolken doen, vind je dat leuk? En ik vond het fantastisch. Ik vind alle acteurs allemaal fijn. Ik vond Monic (Hendrickx, red.) geweldig, en Daan (Schuurmans, red.) is fantastisch. Ik ben enthousiast over iedereen.

Het is bijna een cryptogram

Je schrijft al heel filmisch, maar ga je anders schrijven na deze ervaring?

Het helpt wel, ja. Het is heel gek met het schrijven van een script: je hebt veel dialogen en ik ben altijd enorm geneigd om alles te beschrijven. Dat kan helemaal niet in een script. En dat is ook aan de regisseur. Voor de rest is het allemaal dialoog. En daarin mag je eigenlijk ook niet zeggen wat je aan het doen bent. Het is bijna een cryptogram als je het aan het maken bent. Want je moet duidelijk maken dat er een bepaalde gebeurtenis is tussen mensen - er moet iets ontstaan in die dialoog - iemand moet iets uitdrukken waarmee je begrijpt wat hij in deze scène wil communiceren, maar tegelijkertijd moet het ook weer niet ‘in your face zijn’.

Zou je in retroperspectief dingen anders hebben gedaan bij De held?

Nee, want het is al 90 keer herschreven. Dit is wat het is. Op een gegeven moment stolt het, dan wil je er ook niet meer aan. Het zit gewoon helemaal dicht: dan kun je er niet meer in en dan wil je er ook niet meer in. Maar je moet het voor het script weer openbreken. Maar omdat je met iets nieuws bezig bent, wordt dat nieuwe het project. Het is niet zo dat ik dan aan het boek wil komen. Ik vind het nog steeds heel goed.

Is het straks net zo spannend als de film gaat draaien als toen het boek voor het eerst uitkwam?

Ja, het is ontzettend spannend, in alle opzichten. Het is een heel persoonlijk verhaal en tegelijkertijd helemaal niet. Het is een heel persoonlijke emotie die in het boek en ook in de film zit. En ik hoop zo vreselijk, dat mensen dat zien: dat ze het begrijpen.

Wat zou je vader van de film hebben gevonden?

Ik denk dat het hem enorm zou hebben geëmotioneerd. Want er zit hier ook een belangrijke vaderfiguur in, die met zijn verschrikkelijke pijn en schuldgevoel zijn kleinzoon brandstof geeft voor wat hij gaat doen. En tegelijkertijd traumatiseert hij zijn kleinzoon ook. Mijn vader sprak nooit, dat deed hij pas toen hij schreef. Maar in dit boek vertelt de grootvader wel degelijk zijn verhaal. Niet aan zijn dochter, maar wel aan zijn kleinzoon. Zijn dochters wilde hij in bescherming nemen vanwege zijn geschiedenis, maar bij zijn kleinzoon dacht hij kennelijk dat hij het wel aan zou kunnen. En dat is ook zo. Die doet eigenlijk wat die grootvader had willen doen.

Mijn helden zijn toch wel schrijvers

Ze zijn ook allebei De held.

Ja, in zekere zin. De grootvader wilde een held zijn, maar kon het niet zijn. En de kleinzoon - terwijl de grootvader al dood is inmiddels - die heeft die power, die is echt vol van razernij en het schuldgevoel van zijn grootvader. En dat heeft iets heel tragisch. Het verhaal in De held gaat over een jongen die het leger ingaat; hij wil bij de marines. Hij wil die innerlijke razernij die hij voelt over wat er in de geschiedenis is gebeurd, in zekere zin formaliseren. Hij wil dat dagelijks voelen, hij wil op scherp staan. Hij wil iets betekenen en optreden, niet meer machteloos zijn. Die machteloosheid was in de oorlog verschrikkelijk. Hoe is het mogelijk dat in de oorlog iedereen zomaar machteloos en slachtoffer werd? Dat is onvoorstelbaar. En die kleinzoon wil daar verandering in brengen. Het boek gaat dus over een man die de held wil zijn, maar het niet kon zijn, want hij was een kind. En een andere jongen die iets oplost en inlost. Het erge van het verhaal is natuurlijk dat hij alleen het kwaad van het heden oplost, want het kwaad van het verleden kun je niet meer oplossen. Hij lost in ieder geval wel in waar hij zijn grootvader in zag falen, maar hij is ook weer een verliezer daarin. Hij verliest zijn onschuld en een leuk leven.

In hoeverre laat je je eigen werkelijkheid toe in je boeken?

Behoorlijk wat. Uiteindelijk is dat voor mij het belangrijkste voor het schrijven. Voor mij moet het zin hebben om te schrijven. Ik trek een grens dat ik de psychologische en emotionele waarheid wil overbrengen, maar liever niet allerlei persoonlijke dingen over mensen die ik ken. Dit is al ingewikkeld. Psychologische aspecten zijn ook al ingewikkeld omdat je naasten denken zich overal in te herkennen. Dat willen ze natuurlijk niet, daar hebben ze niet om gevraagd. Maar tegelijkertijd wil ik dingen wel zo eerlijk mogelijk kunnen zeggen. Het is bijna onmogelijk om het niet doen. Het hoort ook bij schrijven, ik ben nu eenmaal een verrader. En je bent als schrijver een lek in het bastion van je geliefden.

Wie is jouw held?

Mijn helden zijn toch wel schrijvers. Mensen die dingen doorhebben en die aan mij kunnen vertellen, waardoor ik dingen beter begrijp. Een schrijver waarvan je elke zin intelligent vindt. Maar wat zijn helden? Churchill was ook een held: hij zag in hoe de geschiedenis zou gaan verlopen. Mensen die bepaalde visionaire instincten hebben en zoveel inzicht en kennis hebben, dat ze ons kunnen leiden en helpen te vermijden om al te grote stommiteiten te begaan en dingen te herhalen. Dat zijn helden.