'Leven tot elke prijs' geschreven met grootmoeders stem

Vastgezogen

"Het kon alleen maar zo. Dat was de enige, eerlijke manier." Terwijl Kristina Sandberg vertelt waarom ze Leven tot elke prijs op een bijzondere manier geschreven heeft, gaat ze rechtop zitten om haar overtuiging kracht bij te zetten. Naast de stemmen van de huisvrouw Maj en die van haar alcoholistische man, is er nog een derde – mysterieuze – stem aanwezig die dan weer tegen Maj lijkt te praten, dan weer schamper commentaar geeft en soms over de hoofden heen tegen de lezer praat. Het maakt dat je als lezer vastgezogen doorleest, want je maakt het dagelijkse leven van Maj, in het Zweden van de jaren vijftig, mee.

Moderne stem

"Ik ben veel later geboren, dus ik kende de jaren dertig, veertig (die in de eerste twee delen aan bod komen) en de jaren vijftig niet. Ik heb wel veel uit die tijd gelezen. Daarnaast ook non-fictie over die tijd, maar toch had ik een moderne stem nodig, een moderne verteller die het moderne leven wel kent, die weet hoe het verder is gegaan. Het is dus niet de waarheid, maar het had zo kunnen zijn."Ze denkt even na en gaat dan verder: "Maj had de woorden niet voor haar gevoelens en ze wist ook niet dat ze die mocht hebben; ik kon het dus niet alleen vanuit haar vertellen. Dat was juist de moeilijkheid in die tijd, dat veel mensen de woorden niet hadden. Dus heb ik geluisterd naar hoe mensen praten en geprobeerd de muziek van de woorden te vangen. Ik wilde met de taal spelen. Wanneer Maj zwanger is in het eerste deel, dan ervaar je wat zij beleeft als de baby in haar groeit. Een lezeres schreef: “Ik kan bijna niet meer ademen als ik dat lees.” Dat is goed!’ Nu lacht ze voluit. "Dat was precies de bedoeling.

Proza

Het proza lijkt op proza waaruit veel is weggestreept. Zo worden goed de gedachtesprongen weergeven, het grillige, obsessieve, zich herhalende denken. Maar ook dat is niet het geval. "De vorm kwam op deze manier. Ik kan het niet anders uitleggen. Ik was heel close met mijn beide grootmoeders. Blijkbaar heb ik heel goed geluisterd naar wat ze vertelden. En ook hoe. Mijn ene grootmoeder had een andere opvatting over het leven," zegt ze lachend. "Ik herinner me nog goed, ik was nog jong toen mijn grootmoeder, die eigenlijk altijd alleen maar aan het werk was, zei dat er een boek geschreven zou moeten worden over hoe ingewikkeld haar dagelijkse leven was geweest in het Zweden van tussen de twee wereldoorlogen." Dat is haar altijd bijgebleven.

Raken van de juiste snaar
Nadat Kristina als schrijfster was gedebuteerd en psychologie had gestudeerd om een baan te hebben om van te kunnen leven, begon ze aan dit megaproject van drie delen. Dat wist ze vanaf het begin, drie periodes in drie delen. Dat de boeken zo’n succes zouden worden, had ze niet kunnen bedenken. Maar het heeft haar niet van de wijs gebracht de reeks te volbrengen met de hete adem van vele lezers in haar nek, die na deel één en twee letterlijk zaten te wachten op het derde deel. Dat Sandberg meer dan geslaagd is in het raken van de juiste snaar, blijkt voor haar niet alleen uit het commerciële succes, niet alleen uit de literaire erkenning en twee literaire prijzen, maar vooral uit de brief van een 90-jarige lezeres die haar bedankte. ‘Ik dacht altijd dat ik de enige was die zo dacht en zo geleefd had,’ schreef deze lezeres op leeftijd. ‘Nu weet ik dat het de tijd was, dat het zo hoorde. Nu begrijp ik het pas en nu begrijpen anderen het pas, en daar wil ik je voor bedanken.’ "De brief kwam vrijwel tegelijk met het nieuws van de grote literaire Augustprijs, maar dit betekende veel meer voor mij," zegt Kristina en je ziet dat ze de ontroering van toen nog steeds zo voelt.

Schoonmaken, koken, bakken, plannen, regelen

"Ja," gaat ze rustiger verder, "het lijkt obsessief, al die twijfel, steeds maar schoonmaken, koken, bakken, plannen, regelen, maar het huishouden was in die tijd ook een enorme verantwoordelijkheid die vrouwen hadden. Er was geen wasmachine, geen gasfornuis in sommige huizen, dus alles kostte veel meer tijd. Bovendien is Maj in een andere klasse terechtgekomen dan waarin ze is opgegroeid, dus ze wil het allemaal goed doen. En als al die dingen in je hoofd zitten, dan is je hoofd vol. Dan is er geen ruimte meer voor andere dingen." Maar het is niet nodig Maj te verdedigen, ook in Nederland hebben veel mensen haar in hun hart gesloten. Toch wil Kristina het nog even zeker weten of wij ook van Maj houden zoals zij. We kunnen het alleen maar beamen.