Moresnet: een buurtlandje dat de 100 niet haalde

Moresnet

Hoe kwam dit onderwerp, Moresnet, op jouw pad?
Ik zou willen dat ik daar een goed antwoord op had. Het verhaal van Moresnet fascineert me al decennia. Eerder schreef ik er al over voor bladen, maar wanneer ik er de eerste keer over hoorde weet ik niet meer. Grenzen, zeker als ze lekker ingewikkeld zijn, vind ik geweldig. Je kunt me geen grotere lol doen dan me meenemen naar een enclave.

Het sluit prachtig aan bij het Boekenweekessay van David van Reybrouck. Was je ervan op de hoogte dat hij (ook) aan dit onderwerp werkte?
Ik was al bezig met mijn boek toen duidelijk werd dat hij ook over dit onderwerp zou schrijven. Ik heb me daar weinig van aangetrokken en ik neem aan dat hij dat ook niet heeft gedaan. Al zes jaar geleden heb ik een plan opgesteld voor dit boek en ik heb toen ook al wat onderzoek gedaan. Dat werk heb ik een paar jaar stilgelegd om De Schaduw van Tambora te schrijven, dat vond ik urgenter. Toen Tambora uit was, ben ik letterlijk de dag daarop weer met Moresnet begonnen.

Ik, en velen met mij, had nog nooit van het landje gehoord. Hoe komt het dat het zo weinig bekendheid geniet?
Je hoeft je niet te schamen, zelfs in de negentiende eeuw wisten veel mensen niet dat het bestond. Het was dan ook ontzettend klein, dezelfde omvang als het eiland Marken. Geschiedenislessen op school concentreren zich meestal op grote, belangrijke zaken als de Tweede Wereldoorlog en de Sovjet Unie. Details sneeuwen onder in het geopolitieke geweld.

Geschiedenis

Kun je iets zeggen over de ontstaansgeschiedenis van Moresnet?
Het ontstond door kift tussen twee koningen, de Pruisische en de Nederlandse. Ze vonden beide dat ze recht hadden op dat stukje land. Maar belangrijker nog, ze wilde allebei niet dat de ander het kreeg. Omdat er een waardevolle zinkmijn lag, kwamen ze er zelfs na een jaar vergaderen niet uit. Toen besloten ze maar dat het strookje land van niemand was, terwijl ze wel hun claims handhaafden. Wat ze pas later beseften, was dat ze daarmee eigenlijk een land hadden gecreëerd.

Wat voor soort mensen trok mensen trok het landje aan? En wat was het aan het landje dat het deze bijzonder mix van karakters engageerde?
Er waren dik 250 oorspronkelijke bewoners, maar een eeuw later woonden meer dan 4000 mensen in Moresnet. Veel van die nieuwe bewoners waren gelukszoekers; ongeschoolde arbeiders, die hadden gehoord dat er altijd werk was in de zinkgroeve. Het feit dat je niet in dienst hoefde als je in Moresnet woonde en dat er bijna geen belastingen werden geheven, zorgde ook voor een aanzuigende werking. Het leven was er goedkoop. Mensen kwamen uit allerlei landen, er waren Nederlanders, Belgen, Duitsers, Zwitsers, Italianen, Amerikanen en er heeft zelfs een tijd een Chinees rondgelopen. Sommige nieuwe inwoners hadden iets op hun kerfstok, nogal wat criminelen trokken naar Moresnet, omdat ze daar veilig dachten te zijn.

Leren van Moresnet

Wat kunnen we leren van het minilandje?
Dat grenzen vrijwel altijd kunstmatig zijn. We trekken die lijnen op de kaart en creëren daarmee een nieuwe werkelijkheid die niets te maken hoeft te hebben met de realiteit van gewone burgers. Dat zie je ook in de hele discussie nu rond de grenshekken in Oost-Europa om vluchtelingen en migranten tegen te houden. In plaats van dingen goed te regelen, trekken we ons liever terug achter prikkeldraad en denken dan dat het probleem er niet meer is.

Zou je zelf in die tijd en in Moresnet willen hebben geleefd?
Ik was er zeker heen gegaan! Ik ben dol op minilandjes, stadsstaatjes en ander strooigoed; laatst liep ik nog in Gibraltar. Ontzettend in mijn nopjes omdat ik het tot nu toe alleen in de verte had zien liggen. Geografische gekkigheid trekt me enorm aan. Op mijn verlanglijstje staat nog de Caprivistrook in Namibië en de enclavelappendeken tussen India en Bangladesh. Oh, en de Spratly Eilanden in de Chinese Zee. Maar of ik daar ooit kom?

Betekenis

Heeft de naam Moresnet nog een speciale betekenis?
Je komt -net in die omgeving vaker tegen. De taalkundigen zijn het er niet over eens wat het betekent, één uitleg is dat het 'huis' zou betekenen. Moresnet is dan 'het huis van Mores'; dat zou zowel kunnen verwijzen naar de Romeinse naam 'Mauro' als naar de kleur zwart. Dan zou het 'zwart huis' of 'het huis van Mauro' zijn. De hoofdstad van het minilandje, Kelmis, is genoemd naar kalmijn, het gesteente waaruit zink wordt gewonnen.

Welk verhaal vind je dat nog verteld moet worden?
Een verhaal dat iedereen al kent, vind ik niet zo interessant; het zevenhonderdste boek over Napoleon zal ik niet snel schrijven. En er zijn zeker nog een paar verhalen die ik wil onderzoeken, waarvan de meeste mensen ook niet hebben gehoord. Welke dat zijn, dat ga ik niet vertellen, ik ben namelijk nogal bijgelovig en vind dat je nooit over boeken moet praten die nog geschreven moeten worden. Het enige dat ik kan loslaten is dat een van mijn volgende boeken over de beginperiode van de luchtvaart zal gaan - een geweldige tijd.