Slotakkoord: euthanasie wordt gekleurd door misverstanden

Willeke Stadtman is schrijver, columnist en arts voor de Levenseindekliniek. Zij schreef het boek Slotakkoord: 15 misverstanden over euthanasie en hulp bij zelfdoding. Een interview met deze veelzijdige vrouw.

Levenseindekliniek

Wat wil je met het schrijven van dit boek bereiken?
In mijn werk als arts voor de Levenseindekliniek kom ik veel misverstanden tegen over euthanasie en hulp bij zelfdoding. Maar niet alleen daar: ik lees ze in de krant, ik hoor ze op de radio, ik zie ze op tv en ik beluister ze in mijn omgeving. Er is een euthanasiewet, maar de inhoud en de reikwijdte ervan is bij weinig mensen echt bekend. En niet alleen bij leken. Ook hulpverleners (artsen, verpleegkundigen) blijken niet altijd goed op de hoogte van wat wel en niet kan binnen de euthanasiewet.

Daarbij komt dat het debat over euthanasie gekleurd wordt door misverstanden. Zelfs hoogleraren, zoals Victor Lamme, geven blijk van onkunde als het gaat om de interpretatie van de wet en de euthanasiepraktijk die daaruit voortvloeit. Kortom: ik heb een boek geschreven dat leesbaar is voor leken en voor professionals. Wie dit boek gelezen heeft, weet van de hoed en de rand. Begrijpt de wet en de eisen die gesteld worden aan een euthanasieverzoek. De 15 misverstanden die ik beschrijf worden geïllustreerd aan de hand van voorbeelden uit de euthanasiepraktijk. Zodat mensen zich een beeld kunnen vormen van de mensen die bijvoorbeeld lijden aan dementie of een psychiatrische aandoening. Wat beweegt hen? Wat kan wel en wat kan niet? Het levert handvatten op voor mensen die keuzes willen maken rond hun levenseinde.

Heb je zelf te maken gehad met de dood in je nabije omgeving? Heb je dit in Slotakkoord verwerkt?
Mijn jongste broer heeft op 35-jarige leeftijd een einde gemaakt aan zijn leven. Een al lang aangekondigde dood. Een dood die niemand kon voorkomen. Ik weet uit eigen ervaring wat het is om iemand met een psychisch lijden te zien worstelen met een doodswens. Deze ervaring heb ik niet verwerkt in Slotakkoord, maar in Op voet van oorlog, een reconstructie van de zelfdoding van mijn broer, een familiegeschiedenis.

Inmiddels werk je als zelf als arts voor de Levenseindekliniek. Hoe ziet een dag er voor jou uit in jouw functie?
Dit werk is bijzonder. Het onderzoeken van een euthanasieverzoek, het uitvoeren van een euthanasie mag en kan nooit routine worden. Iedereen die voor de Levenseindekliniek werkt doet dat parttime. De meeste medewerkers doen dit werk naast hun reguliere baan. Daarnaast zijn er mensen, zoals ik, die gepensioneerd zijn en dit werk doen. We werken bij de mensen thuis in teams: een arts en een verpleegkundige. We bezoeken de mensen die een euthanasieverzoek hebben en voeren met hen en hun naasten gesprekken om te kunnen beoordelen of hun verzoek voldoet aan de eisen die wet stelt. Sterven is van een grote intimiteit. Het spreken erover ook. De gesprekken zijn bijna zonder uitzondering bijzonder. Wie spreekt over de wens om te sterven, spreekt over zijn voorbije leven, over wat hem of haar bewogen heeft. Over keuzes, over mislukkingen, over succes, over pijn en over vreugde. Wie mijn boek leest, krijgt een goed beeld van die gesprekken, de keuzes, de dilemma’s, en het sterven zelf.

Misverstanden

Op de achterkant van Slotakkoord staat: ‘Het debat over euthanasie en hulp bij zelfdoding wordt mede gekleurd door misverstanden.’ Wat bedoel je hiermee en wat is jouw mening erover?
Meningen buitelen over elkaar heen. Misverstanden vertroebelen het zicht. Veel van die meningen zijn niet te onderbouwen met feiten, het zijn meningen zonder onderbouwing. Dat mag, maar het kleurt het debat over euthanasie. Als gezegd wordt dat euthanasie een fluitje van een cent is, dat je maar je vinger hoeft op te steken of je wordt ‘doodgespoten’, dan laat zo’n uitspraak zien dat mensen geen idee hebben. Werkelijk geen idee. Dat er gebrek is aan inzicht, aan kennis, aan weten, aan feiten. Een zinnig gesprek over de morele aspecten van euthanasie is eigenlijk alleen maar mogelijk als inzicht en kennis bestaat over de feitelijke ins en outs van de euthanasiewet en de euthanasiepraktijk die daaruit voortvloeit.

Wist je zelf van het bestaan van deze misverstanden of was jij - net als wij lezers – ook niet bewust van deze misverstanden?
Ik heb deze misverstanden vooral opgemerkt in mijn werk als arts voor de Levenseindekliniek. Als je zelf de wet kent, als je weet wat wel en niet kan binnen die wet, dan stuit je als vanzelf op al die misverstanden.

Wat is het belangrijkste misverstand welke je absoluut uit de wereld wilt helpen?
Dat zijn er twee. Het is een absoluut misverstand dat euthanasie een fluitje van een cent is. Een euthanasieverzoek moet voldoen aan de wettelijke eisen en dat vergt onderzoek, meerdere gesprekken en overleg met behandelaars om tot een conclusie te komen. Sinds het bestaan van de Levenseindekliniek (sinds 2012) komt het in 75 % van de gevallen niet tot uitvoering van euthanasie of hulp bij zelfdoding. Het is daarnaast een absoluut misverstand dat het hebben van een (recent getekende) euthanasieverklaring recht geeft op euthanasie. Wie wilsbekwaam is heeft feitelijk geen euthanasieverklaring nodig. Wie niet wilsbekwaam heeft niets aan wilsverklaring. Zo’n euthanasieverklaring is in het beste geval een intentieverklaring. Een bewijs dat iemand heeft nagedacht over het levenseinde. Maar het is geenszins een ‘ticket to death’.

Tot slot, ben je van plan om nog een boek te schrijven?
Zeker. Ik publiceerde al eerder een boek met mijn beste columns. Maar er komt zeker nog een boek.