Noah Charney over de kunst van het vervalsen

Als kunsthistoricus raakte Noah Charney gefascineerd door kunstvervalsingen. Wat beweegt iemand ertoe om een meesterwerk te vervalsen? In gesprek met Janneke Siebelink legt hij uit wat er in het brein van vervalsers omgaat.

Aardige schurken

Hoeveel schurken heb je bestudeerd?
Eigenlijk zijn ze dat allemaal wel. Er staan zestig casestudy’s in het boek en ik heb er ongeveer 120 bekeken in mijn onderzoek. Ik heb de meest intrigerende gekozen. Mijn favoriete vervalser is Eric Hebborn. Hij was de enige van alle zestig die net zo goed was als de kunstenaars die hij vervalste, zoals Van Eyck en Raphaël. Hij kocht bijvoorbeeld boeken uit de 17e eeuw en gebruikte het papier daarvan om er zeker van te zijn dat het papier uit de juiste tijd stamde. Eigenlijk hoefde hij helemaal niet zo gedetailleerd te zijn om zijn misdaden te plegen, maar hij was zo verliefd op de kunst die hij maakte, dat hij zeker wilde weten dat alle details klopten.

Waarom zou hij iets namaken, waarom maakte hij zelf geen kunst?
In mijn onderzoek, voor het boek kunstvervalsing, heb ik ontdekt dat de meeste kunstvervalsers beginnen in de hoop om door te breken met hun eigen kunst. Maar dat lukte niet. Ze werden afgewezen, ze konden er niet van leven, en ze vonden dat ze onterecht waren afgewezen door de hele kunstwereld. Ze zagen de kunstwereld als een privéclub waar ze niet bij mochten horen en wilden wraak nemen. Dat deden ze door kunstwerken te vervalsen.

Iedereen maakt fouten

Is het voor museums een schande om vervalste kunst te bezitten?
De kunstwereld maakt zich nogal druk om vervalsingen, maar dat hoeft niet. Iedereen maakt fouten. Het is geen schande om voor de gek te worden gehouden door hele slimme criminelen, dat is onvermijdelijk. Maar in de kunstwereld is men heel nerveus over het voor de gek gehouden worden en vooral het niet willen toegeven dat het is gebeurd.

Hoe denken kunstenaars daar zelf over, als ze nog leven?
Vinden ze het een eer om nagedaan te worden of zijn ze ertegen? Dat hangt af van de kunstenaar, maar waarschijnlijk zijn ze ertegen omdat ze er minder geld door verdienen. In het digitale tijdperk is het moeilijk om in de gaten te houden. Ik heb zelf illegale kopieën van mijn eigen boeken gezien op internet, maar zo leven we tegenwoordig nu eenmaal. Ik denk dat sommige moderne kunstenaars daar ook zo over denken.

Providence Trap

Kun je een voorbeeld geven van een trend?
Een van de theorieën die ik heb ontwikkeld naar aanleiding van de casestudy’s is de Provenance Trap. Een provenance is de gedocumenteerde geschiedenis van een object. Daarmee kan aangetoond worden dat het al lang bestaat. Er wordt naar gekeken door mensen in de kunstwereld om te checken of het niet gestolen is en dat het authentiek is. Dit is belangrijker voor vervalsers dan hoe de kunst eruit ziet. Als de kunst er goed genoeg uitziet en de providence ziet er goed uit, dan kijkt niemand verder, vooral niet in de kunsthandel, want het is in hun eigen belang dat elk object dat beschikbaar is voor de verkoop ook echt verkoopbaar en authentiek is.

Bestaat de grote criminele kunsthandelaar zoals we die uit films kennen echt?
Helaas niet. Het zou mooi zijn om daarin te geloven, maar uit de geschiedenis blijkt dat er bijna geen bestaan. Het idee komt van een paar historische bronnen. Veel heeft te maken met de verkeerde interpretatie van diefstal door de media. Ze kunnen zich niet voorstellen wie er een zeer bekend kunstwerk zou willen bezitten dat niet getoond kan worden, dus raden ze ernaar.

Niet slim

Ben je niet bang dat je met kunstvervalsing mensen op ideeën brengt?
We hebben altijd de grap dat criminelen met de cursus die ik geef over de geschiedenis van kunstcriminaliteit, hun voordeel kunnen doen. Maar ik denk dat criminelen geen slimme ideeën bedenken om kunst te stelen als ze aan de cursus zouden deelnemen, maar meer zouden leren over de historische feiten. En ook dat het bijna onmogelijk is om geld te verdienen aan gestolen kunst.