Nieuw licht - Over normaliteiten en andere afwijkingen van Paul Verhaeghe: Burn-out is een zaak van de volksgezondheid

Onze gezondheid hebben we vooral te danken aan een goede volksgezondheid. Althans, wat uw lichaam betreft. Want voor onze mentale gezondheid ziet de overheid nog nauwelijks een rol voor zichzelf weggelegd. Dat moet wel vindt klinisch psycholoog Paul Verhaeghe. Hij schreef een pamflet dat psychologen en psychiaters oproept uit de behandelkamers te komen en wat te gaan doen aan een zieke maatschappij. Nieuw licht - Over normaliteiten en andere afwijkingen van Paul Verhaeghe overtuigt van kaft tot kaft!

Gek

Onze huidige levensverwachting hebben we te danken aan een overheid die, lang geleden alweer, naar medici geluisterd heeft om onder andere riolen aan te leggen, wetten te maken voor voedselveiligheid en kinderen in te enten. Als doctoren zich puur en alleen waren toe blijven leggen op het genezen van individuele patiënten, dan zou onze gemiddelde levensduur ongeveer gelijk zijn gebleven. Zo moeten we ook kijken naar de mentale gezondheid, zegt Verhaeghe. Onze maatschappij is gekmakend. De beschuldigende vinger wordt gewezen naar onze omgeving en niet naar mensen die zogenaamd gek worden van wat we normaal zijn gaan vinden.

Hoogleraar Verhaeghe komt niet zomaar tot zijn punt. Sterker nog, hij komt pas tot zijn conclusie op de laatste bladzijde van zijn betoog. Over normaliteiten en andere afwijkingen is een filosofische verhandeling dat begint bij de eerste benaderingen van waanzin. Verhaeghe neemt de lezer verder mee door die geschiedenis, daarbij geholpen door de Franse filosoof-psycholoog Michel Foucault waarvan een deel van diens proefschrift De geschiedenis van de waanzin achterin het boekje van Verhaeghe is opgenomen.

Disciplineren

Altijd al is de oorzaak en de oplossing van afwijkend gedrag gezocht bij degene die niet normaal meedoet. Van de psycholoog moeten foute gedachten vervangen voor goede, en van de psychiater moet degene met een afwijking genezen van een ziekte in diens hoofd. Strategieën via praten of de hulp van medicijnen zijn erop gericht de patiënt te disciplineren en terug binnen de norm van de heersende moraal te brengen. Oude behandelmethoden klinken ons nu barbaars in de oren, maar Verhaeghe laat weten dat die van vandaag ook niet vaak bepaald menselijk zijn. Bovendien werken ze alleen symptoom bestrijdend, want de oorzaken ligt niet bij de mens zelf.

Burn-out

In andere tijden vielen mensen bij bosjes ten prooi aan godsdienstwaanzin. Nu is burn-out epidemisch. Beide zijn an sich normaal te verwachten verschijnselen in een context waarin streng geloven respectievelijk hard werken de sociale norm zijn. Wil je daar wat aan doen, dan moet je vooral bij de bron zijn. En nu is dat de prestatiemaatschappij. Dat die meer kapot maakt dan ons lief is, is misschien moeilijk te zien. Maar dat geldt voor elk heersend paradigma waar je in zit, dat je niet meer goed ziet hoe abnormaal het zogenaamd normale eigenlijk is.

Waanzin

Een voorbeeld. De manager van marketingafdeling van een vrolijk ijsmerk verandert wat woorden in een PowerPoint slide van een ondergeschikte. In concreto gaat het nauwelijks ergens over. Maar zo voelt het niet als je als werkende je hele hebben en houden verhuisd hebt naar het zijn van succesvol marketeer. Dan doet het echt pijn als een bovengeschikte je werk corrigeert. Daar kunnen heel sterke sterke emoties van ergernis, frustratie en angst bij loskomen. Met als gevolg dat emotionele gedachten ermee aan de haal gaan en hele verhalen gaan maken over de ander, het bedrijf en de persoon zelf. Werkenden halen van allerlei dingen in hun hoofd waar ze helemaal door in beslag kunnen worden genomen. Dat het in de reële wereld gaat over, zoals in dit voorbeeld, ijsjes verkopen, is dan zo goed als uit de realiteit verdwenen. Van een afstandje beschouwd is het pure waanzin. Maar wie ziet dat nog zo? Het is volstrekt normaal geworden dat het zo gaat. Een hele coachinginsdustrie leeft ervan. Maar zouden die coaches en psychologen niet beter werk kunnen maken van dat wat het in feite veroorzaakt?