De meeste mensen deugen van Rutger Bregman is zo spannend als een detective

Rutger Bregman staat bekend om zijn scherpe tong wat hem internationaal een opvallende gast in talkshows maakt. Dat de historicus ook kan schrijven bewijst hij niet alleen in ‘De Correspondent’ maar ook in zijn boeken die steevast bestsellers zijn. De meeste mensen deugen gaat zeker zijn succesvolste boek worden. De ruim vijfhonderdpagina’s lezen namelijk als een trein en het is alles wat je hoopt dat een non-fictie boek kan zijn. Niet alleen omdat het centrale thema actueel zeer relevant is, maar ook door hoe hij het boek opgebouwd heeft.

Clou

Veel non-fictie boeken zijn saai. Ze beginnen vaak met een lange aanloop over dat de wereld snel verandert, dat technologie een grote impact heeft, dat we zijn geïndividualiseerd, et cetera. Alsof niet iedereen dat al weet.. En vaak eindigt zo’n boek ook nog eens als een langzaam leeglopende fietsband, want de auteur moest nog wat laatste dingetjes kwijt. Erger nog zijn de boeken waarin de clou meteen wordt weggegeven om die dan een boek lang in allerlei variantjes te herhalen. Hoe anders is De meeste mensen deugen!

Spannend

De meeste mensen deugen is bijna geschreven als een detective. Onderweg naar het plot lost Bregman eerst een aantal moorden op de waarheid op. Tot over de helft van het dikke boek blijft het vreselijk spannend of we het wel gaan halen, maar Rutger en ik (de lezer) komen er vast hopen we, hoewel we vrezen dat de tegenstand nog eerder zal toenemen dan dat die zich gewonnen gaat geven. Als in het boek uiteindelijk het punt van geen-terugkeer-meer-mogelijk bereikt is dat inderdaad de meeste mensen deugen, verandert Bregman van stijl. Het laatste gedeelte is ontspannen en hoopgevend. Zelf vind ik dat niet het sterkste stuk.

Detective

Wat Bregman fantastisch doet is laten zien hoe door de geschiedenis van de mensheid heen, een zelfbeeld van ons mensen is geconstrueerd en overeind gehouden door priesters, machtshebbers, onderwijzers en journalisten. En niet te vergeten ook door wetenschappers. Bregman beschrijft geweldig hoe hij eigenhandig aan fact checking gedaan heeft om te controleren of wereldberoemde wetenschappelijk onderzoeken naar de aard van de mens eigenlijk wel klopten. En wat denk je? Eén voor één blijken die befaamde onderzoeken ondeugdelijk of zelf frauduleus te zijn. Sommige wetenschappers deugen niet, is een opvallende conclusie die je welhaast trekken moet als je Bregmans De meeste mensen deugen leest.

Bregman legt in zijn boek uit dat de mens van nature deugt en dat de vraag of ‘ik’ als mens eigenlijk wel deug, ons grote probleem is. Al heeft het ons ook veel gebracht.

‘Homo puppy’

Homo sapien is een soort die er bij wijze van spreken voor gekozen heeft Darwins evolutieprincipe van ‘survival of the fittest’ te vertalen als ‘overleving van de meest geschikte peer’. De minst agressieve, sociale mannetjes vielen bij de vrouwtjes in de smaak, zodat we een diersoort werden van lieverds. Het evolutionair voordeel van een grote openheid voor elkaar, was dat het ons sociaal intelligent maakte. Bijvoorbeeld de neanderthaler; die was sterker èn slimmer dan zijn homo sapien buurman, maar legde het toch tegen hem af door het fenomenale vermogen van de sapien om van elkaar te leren. ‘Lifelong learning’ is uniek aan de mens. Andere diersoorten stoppen met leren van soortgenoten als ze volwassen zijn.

We zouden daarom zo ongeveer de laatsten in het hele dierenrijk moeten zijn die over zichzelf ging denken als een wezen dat niet deugt. Maar toch gebeurde dat 10.000 jaar geleden, met de uitvinding van de landbouw toen er gedisciplineerde arbeiders op het land nodig waren en brave burgers in de ongekend grote gemeenschappen die door de landbouw gingen ontstaan.

Beschaving

Het idee dat je wel of niet kunt deugen, was een coördinatiemechanisme dat leiders nodig hadden om grote, oncontroleerbare groepen eronder te houden. Je runt een systeem met goede uitkomsten, met mensen die slecht over zichzelf denken. Als ze maar geloven dat ze de persoonlijke keuze hebben om wel te deugen. De tools voor dat deugen worden aangereikt onder de noemer ‘beschaving’, waar zonder de mens zou vervallen tot egoïstische zondaar.

Nu weten we dat dat een leugen is, maar kunnen we nog terug? Ja, zegt Bregman. ‘Mensen deugen niet’ is een self fulfilling prophecy. Gaan we van het omgekeerde uit dat mensen deugen dan zal onze natuurlijke staat vrij komen. Hij noemt dat Nieuw Realisme en ziet het al terug in de praktijk. Nieuwe onderwijs- en organisatievormen die radicaal uitgaan van vertrouwen en waar mensen samen zelf de baas zijn, bewijzen volgens Bregman dat het beter werkt dan de oude manier van controle.

Naastenliefde

Misschien staan we inderdaad nu op een kantelpunt, zo significant als toen de eerste jagers / verzamelaars 10.000 jaar geleden boer werden. Toen gingen we geloven in een fake-verhaal over onszelf, nu vraagt het van ons om aan waarheidsvinding te doen. En Bregman weet ook hoe: ga goed voor anderen doen en je zult merken dat dat niet alleen goed voelt maar ook goed is. Verbeter de wereld, begin bij de ander.