Ruis van Daniel Kahneman: het boek biedt handvatten en bevat een belangrijke geruststelling

Zijn klassieker Thinking Fast and Slow heeft eindelijk een opvolger! De inmiddels hoogbejaarde Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman haalt nog eens alles uit de kast over hoe hopeloos beperkt het menselijk brein is. De maatschappelijk gevolgen van foute beslissingen zijn namelijk veel te groot. Maar er is hoop. In Ruis drukt Kahneman ons op het hart dat we veel meer over moeten laten aan slimme computertechnologie. We zouden de straat op moeten om meer algoritmen te eisen.

Als recensent van non-fictie boeken ga ik standaard als volgt te werk. Om te begrijpen wat de auteur nou eigenlijk wil met zijn lezer, bedenk ik zo snel mogelijk een hypothese die ik tijdens het verder lezen toets aan het boek. Als ik het gevoel heb dat mijn verhaal van het boek klopt, lees ik het boek uit om verdere onderbouwing ervan te vinden. Zelf ben ik erg content over deze manier van oordelen over een boek. Maar het is ongeveer in alles fout, weet ik nu ik Ruis gelezen heb…

Je mag mijn manier van recenseren misschien vreemd vinden, maar veel zo niet de meeste oordelen komen ongeveer zo tot stand. Rechters werken zo, maar ook belastinginspecteurs, professionals in het onderwijs, topmanagers enzovoort. Het gevolg is een enorme spreiding in oordelen: verschillende professionals komen tot heel verschillende oordelen. Kahneman noemt dat fenomeen ‘ruis’. Een boekbespreking wordt misschien aantrekkelijk van subjectiviteit, maar voor de meeste andere oordelen is het eigenlijk desastreus.

Voorpret

De grootste oorzaak van ruis in het proces van oordelen, is dat het persoonlijk maken van besluiten zo goed voelt. Boosdoener is het stofje dat in ons hoofd als beloning vrijkomt als we iets kloppend hebben gekregen. De voorpret van gelijk krijgen, is voor de beoordelaar het interne signaal dat hij inderdaad de juiste beslissing heeft genomen. ‘Ik moet wel gelijk hebben, waarom zou ik me anders zo goed voelen!?’ En ik kan bevestigen dat dit klopt: terwijl ik dit schrijf zit ik te kicken hoe goed ik de vinger achter deze Kahneman gekregen heb!

Het boek was trouwens best een kluif. Uw recensent moet toegeven niet alle technische uitleg begrepen te hebben en hier en daar zelfs een passage te hebben overgeslagen. Ik geloofde het zo ook wel. Mijn conclusies kon ik toch wel trekken. Bovendien wist ik gauw welk punt ik nog maken wilde.

Algoritmen

Terwijl Kahneman zegt dat we moeten eisen dat professionals veel meer gestandaardiseerd beslissingen nemen en die zelfs over zouden moeten laten aan algoritmische computermodellen, is in Nederland de maatschappelijke stemming hierover juist de andere kant op aan het kantelen. Dat is niet in de laatste plaats het gevolg van de toeslagenaffaire waarin algoritmen van De Belastingdienst duizenden onschuldige burgers de ellende in hebben geduwd. Zit Kahneman dan fout? Het technische antwoord is: neen. De algoritmen van de Belastingdienst bevatten geen ruis waardoor willekeur ontstond, ze waren geprogrammeerd met bias waardoor ze consequent verkeerd selecteerden.

Maar het meer wezenlijke antwoord op de vraag of Kahneman fout zit met zijn hartenwens om de menselijke factor uit het proces van professioneel oordelen te halen: het hangt ervan af. Alles draait om het proces van hoe software wordt geprogrammeerd en gehanteerd. Doe je dat met een bureaucratische mindset, dan creëer je een bureaucratisch monster. Doe je dat vanuit pragmatiek, dan vergroot je de kans iets te maken dat juist heel goed en eerlijk werkt in de praktijk. Ruis geeft hiervoor veel handvatten en sowieso een belangrijke geruststelling: laat altijd iemand die de praktische situatie als mens kan inschatten de finale stem hebben.