Sapiens en Homo Deus: "Twee absolute bestsellers."

Historicus, filosoof en futuroloog Yuval Noah Harari heeft twee absolute bestsellers geschreven. In Homo Deus neemt hij ons mee naar wat de huidige technologische revolutie gaat betekenen voor de mensheid. Zijn eerdere boek Sapiens beschrijft welke aanloop we als mens hebben genomen vanaf de oertijd. Beide boeken schoppen tegen heel wat heilige huisjes aan. Harari’s originele manier van beschrijven verraadt een eigen wijsheid die niet voortgekomen kan zijn uit boeken lezen alleen. Harari is zelf op onderzoek uitgegaan om te weten wat hij is en daarmee de mens en de mensheid.

Nepwereld

In de film ‘The Truman show’ krijgt de hoofrolspeler (Truman Burbank) door dat de wereld waarin hij leeft weleens helemaal niet zou kunnen zijn waar hij het altijd voor heeft aangenomen. Hij gaat op onderzoek uit en doet dat helemaal in z’n eentje omdat hij het vermoeden heeft dat alle anderen in het plot zitten. Uiteindelijk vindt Truman een deur waardoor hij kan ontsnappen uit de gigantische nepwereld waarin hij vanaf zijn geboorte was opgesloten. Iets dergelijks moet ook met Harari gebeurd zijn.

Gestopt te geloven

Harari beschrijft in Sapiens en Homo Deus hoe de wereld en de wereldgeschiedenis zoals we die voor waar aannemen eigenlijk echt in elkaar zit. Ook legt hij uit wat de mensheid in het verschiet ligt, technologie neemt ons werk en leven over en zal de mens degraderen tot producent van data. Harari doet dat alles met gemak en overtuiging, dat bewijst dat hij in zijn denken op een plek moet zijn uitgekomen waar hem een geheel eigen wijsheid is toegevallen. Hij heeft ergens in zijn leven afscheid genomen van het geloven wat hem verteld is, en is zelf op onderzoek uitgegaan. Dat stelt hem nu in staat geloofwaardig onorthodoxe verbanden te laten zien met een luchtigheid die veel persoonlijke vrijheid doet vermoeden.

Hoe ook wij als lezers weg uit bestaande paradigma’s en overtuigingen kunnen gaan om zelf te gaan kijken, zal hij misschien in zijn volgende boek beschrijven.

Harari heeft Homo Deus na Sapiens nog willen schrijven vooral omdat hij er gewoon lol aan had. Het plezier waarmee hij zijn erudiete kennis over de geschiedenis en de toekomst van de mens van een alternatieve kijk voorziet, druipt namelijk van elke pagina af. Niet voor niets werd het boek aangeprezen in De Wereld Draait Door en vond Bill Gates het lastig om het niet in een keer uit te lezen. Hetzelfde gold ook al voor Sapiens. Voor wie houdt van het plagen van de bestaande orde, zijn beide boeken een absolute aanrader.

Gevangen in verhalen

Volgens Harari zijn we gevangen in ons ‘verhalende zelf’. Dat heeft z’n oorsprong zo’n 60.000 jaar terug in de tijd toen we taal gingen gebruiken om dingen te beschrijven die alleen in de verbeelding bestaan. Met de komst van de landbouw en later het schrift is het verhalende vermogen gebruikt om via religie mensen te onderwerpen aan imaginaire doelen. Hoewel we nu geen godheid meer gehoorzamen, lopen we wel nog altijd achter verhaalde beelden aan. Alleen is het illusoire centrum der dingen niet meer god, maar wijzelf. Illusoir omdat het ‘ik’ helemaal niet bestaat, zegt Harari. “Het ondeelbare authentieke zelf is net zo echt als de eeuwige ziel, Sinterklaas en de paashaas. Als ik diep in mezelf kijk, valt de schijnbare eenheid die ik als vanzelfsprekend beschouw uiteen in een kakofonie van tegenstrijdige stemmen, waarvan er niet eentje mijn ‘ware zelf’ is.”

Zelf onderzoeken

Harari laat toch niet helemaal onbesproken wat zijn pad geweest is om, net als Truman, uit ‘de gigantische nepwereld’ te stappen. Ergens halverwege zet hij een deurtje voor ons open. Hij lijkt daar te zeggen dat hij op een spirituele reis is gegaan. Iets wat je eigenlijk niet doet als wetenschapper. “Een academische studie kan ook een spirituele reis worden, als de grote vragen die je onderweg tegenkomt je onverwachte zijpaden op sturen waarvan je het bestaan eerst niet eens vermoedde.” Hij waagt dit een ‘spirituele’ reis te noemen omdat de oeroude betekenis ervan precies is wat Harari bedoelt. “De meeste mensen accepteren gewoon de pasklare antwoorden die de heersende machten hierop geven, maar spirituele zoekers zijn minder snel tevreden. Zij tarten juist geloofsopvattingen en conventies.”

Hopelijk zet Harari met zijn persoonlijk voorbeeld velen aan om hem niet op z’n woord te geloven, maar zich ook “op mysterieuze manieren naar onbekende bestemmingen te laten voeren door de grote levensvragen per se dieper zelf te gaan onderzoeken”.

Ervaringen delen

Het zal ook nodig zijn dat we voor onszelf weten wat we eigenlijk zijn. Harari ziet nieuwe soorten religies op de loer liggen. Die zullen niet voortkomen uit het christendom, de islam of welke bestaande godsdienst dan ook. De bakermat van de moderne religies is Sillicon Valley. “De nieuwe religies zullen weinig te maken hebben met God en alles met technologie. De techgoeroes beloven ons alle oude, vertrouwde voordelen - geluk, vrede, welvaart en zelfs eeuwig leven - maar dan hier op aarde.” Hun “dataïsme” met als dogma dat voor de vrijheid van informatie alles met alles verbonden moet worden, zal ons homo sapiens verdrijven als heersers van de wereld omdat onze algoritmen simpelweg achterhaald raken. Dat gaat decennia of misschien twee eeuwen duren, maar voor dataverwerking, autoriteit en zingeving komen hoe dan ook meer superieure technologische oplossingen dan de mens is. Onze waarde gaan we dan alleen nog maar ontlenen aan het zijn van een onderdeel van het ‘Internet der Dingen’ door het omzetten van onze ervaringen in vrij stromende data. “Geen wonder dat we nu al altijd zo druk zijn met het delen van ervaringen aan het systeem, niet omdat het trendy is, maar om te overleven.” Zou dat ook mijn reden zijn geweest voor het schrijven van dit stuk, vraag ik mij nu af: Ik deel, dus ik ben?

Wil je altijd op de hoogte zijn van de boeken binnen jouw favoriete genre? Stel je voorkeur in en ontvang updates.