Sigried over Het smelt: grimmig en nooit gevoelloos

Lize Spit won in 2013 WriteNow!. Deze schrijfwedstrijd bleek al vaker een graadmeter te zijn voor aanstormend talent; eerder kwamen o.a. Maartje Wortel, Ernest van der Kwast en Jaap Robben als laureaten uit de bus. Lize Spit sluit zich moeiteloos bij dit rijtje aan en bewijst met haar gruwelijk goed debuut dat ze helemaal klaar is voor het grotere werk.

Duplomannetje
In Het smelt groeit Eva samen met haar broer en zusje op in een gezin waarin niets loopt zoals het hoort. Haar enige houvast is de vriendschap met twee jongens uit het dorp. Naarmate het drietal ouder wordt, brokkelt de eenheid van de musketiers af. Eva blijft zich aan de vriendschap vastklampen tot ‘één voor allen, allen voor één’ genadeloos omslaat in ‘ieder voor zich’: “De omgeving die ik al jaren kende toonde zich plots vanuit een ander perspectief. Ik paste er niet meer in zoals ik er altijd wel in had gepast. Ik was het Duplomannetje in een Legohuis”. Het gebrek aan loyaliteit laat bij Eva diepe sporen na. Na jaren van afzondering keert ze terug naar het dorp om in een laatste poging het onuitwisbare uit te wissen.

Puberale vertwijfeling

Het verhaal wordt afwisselend verteld door drie versies van Eva: als kind (jaren ’90), tiener (2002) en twintiger (heden). De inhoud en stijl passen zich telkens op een sublieme manier op het vertelperspectief aan. De troosteloosheid en eenzaamheid uit de kindertijd maken langzaam plaats voor puberale vertwijfeling en onzekerheid die ten slotte omslaan in cynisme. Lize Spit heeft een zeer toegankelijke schrijfstijl, nooit had ik de indruk dat ze te hard haar best deed om bepaalde gevoelens op te wekken. Ze houdt de lezer lang in het ongewisse over een aantal cruciale aspecten (de dood van Jan, Eva’s afzondering en plannen…). Dit zorgt voor een goede spanningsboog.

Pijnlijkheid en inleven

De drang om me door het verhaal te jagen, werd afgeremd door de beschrijvingen van alledaagse handelingen. Kleine details die vaak onopgemerkt voorbij gaan, krijgen hier wel een plaats. De realistische weergave maakte bovendien een groot deel van Eva’s jeugd voor mij erg herkenbaar (vb. de Droomfabriek, het komen en gaan van Get Ready, de introductie van Windows 95 in de huiskamer, de flosh op de dorpskermis etc.). Hierdoor kon ik me gemakkelijk inleven in het verhaal, wat het lezen des te pijnlijker maakte. Want het is precies in die meest eenvoudige beschrijvingen waar de grootste gruwel verscholen zit. “‘Een verwittigd man is er twee waard,’ hoorde ik Laurens’ moeder tegen klanten zeggen voor zij de zaak verlieten, hun broekzakken vol kleingeld. Mij verwittigde ze niet. Misschien om te voorkomen dat ik me er twee waard zou voelen – uiteindelijk stond ik er eenmaal thuis toch weer alleen voor.” De aandacht voor het subtiele, alledaagse zorgt voor een ietwat grimmige, maar nooit gevoelloze sfeer. Het is aan de lezer om met al die verschillende puzzelstukjes het verleden van Eva te reconstrueren. Pas dan wordt haar plan duidelijk.

Verslavend mooi

Ik vind het heerlijk wanneer alle onderdelen van een boek kloppen. De structuur, de inhoud, de titel en de cover; stuk voor stuk geven ze langzaam maar zeker hun geheim prijs om samen te komen in een daverende finale. ‘Het smelt’ is een indrukwekkend debuut dat zijn klauwen diep in mij sloeg en me zelfs na het omslaan van de laatste pagina niet los liet. Verslavend mooi.