Hugo Borst: "Die 2 miljard voor ouderenzorg komt er, anders gaan we er met gestrekt been in."

Monique Huijdink was aanwezig bij de bijzondere en groots opgezette boekpresentatie van het nieuwe boek van Hugo Borst, Ach, moedertje mét publiek, in de Hertzzaal van TivoliVredenburg tijdens het International Literature Festival Utrecht.

Na drie of vier (of vijf?) roltrappen waren we nóg niet boven in het enorme gebouw van TivoliVredenburg in het centrum van Utrecht, waar het International Literature Festival Utrecht (ILFU) zich half mei voor drie dagen had verschanst met veel schrijvers en een veelzijdig programma over literatuur. Zaterdagmiddag 13 mei was zaal Hertz aangewezen voor de boekpresentatie van Ach, moedertje van Hugo Borst, het vervolg op zijn bestseller Ma waarin hij het leven beschrijft van zijn dementerende moeder in een verpleeghuis. Met dat boek zette Borst het politiek gevoelige onderwerp van ouderenzorg hoog op de landelijke politieke agenda. Samen met zijn strijdmakker en lotgenoot Carin Gaemers lanceerde hij het manifest Scherp op Ouderenzorg, waarin zij pleiten voor structurele zorg voor kwetsbare ouderen. Ze kregen er de Machiavelliprijs 2016 voor.

Zaal Hertz bevindt zich op de zevende verdieping van het gebouw. Na al die roltrappen volgen nog een paar vaste trappen. Puffend bereikte het veelal oudere publiek dan eindelijk de plaats van bestemming en nam opgelucht plaats in de koele, hoge halfronde zaal. Uitgever Lebowski had flink uitgepakt met een programma van bijna twee uur waarin allerlei kanten van dementie aan bod zouden komen.

Twee miljard
Allereerst werd Hugo Borst (knotje in het haar, zwarte broek met kruisverzakking, zwart T-shirt met lange mouwen en cowboylaarzen) geïnterviewd door Omroep MAX-baas Jan Slagter. De inmiddels overleden moeder van Slagter had ook dementie. Ze spraken onder meer over de toezegging van minister-president Mark Rutte tijdens de verkiezingscampagne in februari, dat er twee miljard euro zal worden vrijgemaakt voor ouderenzorg. Slagter had daar zijn bedenkingen bij, maar Borst niet: ‘Die twee miljard staat en daar gaat geen dubbeltje af. En als dat wel gebeurt gaan Carin en ik er – om het in voetbaltermen te zeggen - met gestrekt been in.’ Een daverend applaus klonk uit de zaal. Hugo Borst en Carin Gaemers zijn helden voor mensen die met dementie en ouderenzorg te maken hebben. Nog nooit heeft iemand voor elkaar gekregen wat Borst en Gaemers gelukt is: het onderwerp ouderenzorg depolitiseren. Álle partijen stemden in met een motie van de PVV om hun manifest en hun suggesties voor betere ouderenzorg te omarmen. Unaniem voor een motie stemmen is een zeldzaamheid in de Tweede Kamer.

Gastcollege
Na Jan Slagter was het de beurt aan hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder – mede bekend van zijn enthousiaste optredens bij De Wereld Draait Door - met een 25 minuten durend gastcollege over dementie. Aan de hand van plaatjes van hersenscans, een aanwijslaserlichtje en met hulp van violist Hessel Moeselaar, probeerde Scherder gedurende zijn met veel medische termen gelardeerde college, aan de zaal duidelijk te maken dat mensen met dementie door muziek herinneringen kunnen terugkrijgen, er soms weer van gaan praten en er zelfs beter van kunnen gaan bewegen. Zijn drukke gesticuleren noch zijn dolle enthousiasme kon voorkomen dat er na een aantal afbeeldingen van hersenscans met rode en blauwe en soms ook groene vlekken, de wenkbrauwen van de toeschouwers in de Hertzzaal steeds hoger werden opgetrokken. Er steeg bij wijze van spreken een groeiende zwerm vraagtekentjes op boven de hoofden.

Meedoen!
De hoogleraar voelde de aandacht wegglippen en verzon een list: zaalparticipatie. We moesten meedoen. Leuk! Om aan te tonen dat er andere hersengebieden actief zijn als je muziek hoort of wanneer je je muziek herinnert, moesten we mee-neuriën met de violist die het bekende stukje van Beethovens Negende Symfonie, Ode an die Freude, Alle Menschen werden Brüder speelde. Direct daarna moesten we sterk aan dat melodietje denken. Maar hoe hard we in de zaal ook dachten aan dit muziekstuk, we voelden geen verschil in onze hersenen. Erik Scherder gaf de moed niet op. Hij wilde ‘handen zien’, op de vraag of je op een hersenscan verschil kunt zien tussen wanneer mensen naar muziek luisteren die zij mooi vinden of naar muziek die ze niet mooi vinden. Er gingen twee keer ongeveer evenveel handen in de lucht in de verduisterde zaal. ‘Ha!’, zei Scherder, ‘ik zie jullie helemaal niet dus ik gok maar dat de uitkomst gelijk is.’ Er klonk wat gemor in de zaal. Maar Scherder voelde dat hij zijn momentum met het publiek weer te pakken had en stelde een tweede mee-neurie experiment voor. De bedoeling was dat we neuriënd invielen op een bekende wals van Strauss zodra de viool stilviel. De zaal zette echter direct vol vuur de wals in. Hoe Scherder ook riep en gebaarde, men luisterde niet meer naar hem en neuriede de hele wals tot de laatste noot uit. Het voltallige publiek schoot in een bevrijdende lach, want de plaatjes van verschrompelde hersenen van overleden patiënten hadden velen geschokt. Zo ziet dementie er van binnen dus uit: als een uitgedroogd appeltje waarin willekeurige gaten zijn gevallen. Niets tegen te beginnen, een wrede ziekte.

Mantelzorgers
Het laatste onderdeel van de middag werd aangekondigd als een gesprek tussen mantelzorgers: Hugo Borst met programmamaker en aanstaand presentator van VPRO’s Zomergasten Janine Abbring wier moeder al vijftien jaar dementerende is.
‘Het is een soort Groundhog Day’, zei Abbring, ‘je weet precies wat er gaat gebeuren zodra je de afdeling oploopt, wat de bewoners tegen je zullen zeggen. Dat is elke keer exact hetzelfde.’ Hugo Borst kon dat beamen: ‘Het is een heel overzichtelijk universum.’
Abbring vroeg zich af in hoeverre je de privacy schendt van je dementerende familielid door erover te praten. Zij heeft daar moeite mee: ‘De grootste angst van mijn moeder was dat er over haar gepraat werd alsof zij er niet bij was.’
Hugo Borst vertelde dat hij het met zijn moeder heeft besproken nog voordat ze ernstig ziek werd. Zij vond het goed dat hij over haar zou gaan schrijven, maar drukte hem op het hart dat wel ‘met genade’ te doen. En dat heeft hij gedaan.