De mooiste straat van Amsterdam: De stad door schrijversogen

Elke grote stad trekt schrijvers en andere kunstenaars aan. Niet zo gek dus dat je steden vaak terugziet in gedichten, boeken en films. Mechteld Jansen van Bookloverstours.nl is gefascineerd door de wisselwerking tussen literatuur en stad, en vertelt daar op haar literaire rondleidingen door Amsterdam graag meer over.

Behalve den man, die de Sarphatistraat de mooiste plek van Europa vond, heb ik nooit een wonderlijker kerel gekend dan den uitvreter, schreef Nescio in 1911 in De uitvreter. Veel mensen kennen die zin wel. Maar heeft de wonderlijke man misschien gelijk? Is de Sarphatistraat de mooiste plek van Europa?

In ieder geval niet volgens Maurice Maillot, de hoofdpersoon in Charlotte Mutsaers roman Koetsier Herfst: Weliswaar bevindt de mooiste straat van de wereld zich in Amsterdam (omdat Amsterdam nu eenmaal de mooiste stad van de wereld is), maar het is niet de Sarphatistraat, het is de Nieuwe Leliestraat. Het is een straat met charme en sexappeal, voegt hij eraan toe, en als het carillon van de Westerkerk op een mooie nazomermiddag klingelt, dan waan je je in het paradijs.

Dichter en liedjesschrijver Willem Wilmink ziet persoonlijk meer in de Reestraat:
O Reestraat, mooiste straat van Amsterdam!
Ik was zo blij dat ik er wonen kwam.
De grachtengordel was nog niet zo sjiek,
mijn maandhuur was er tweeënzestig piek.

De – tegenwoordig wat minder betaalbare – Reestraat is een plek waar flink wat literaire sporen liggen. Zo woonde Rosa Overbeek uit Kees de jongen er; op de hoek met de Prinsengracht kuste zij Kees voor het eerst. Een ander literair liefdeskoppel uit deze straat was Connie Palmen en Ischa Meijer. Meijer woonde in de Reestraat en zat vaak in koffiehuis De Hoek zijn columns te schrijven. De vlam sloeg over op de hoek van de Prinsengracht en de Reestraat en al snel daarna trok Palmen bij hem in, zoals te lezen valt in de roman I.M. die Palmen na zijn dood over hun relatie schreef.

Jörgen Hofmeester, de hoofdpersoon uit Tirza van Arnon Grunberg, roemt weer een andere straat: De Van Eeghenstraat, de beste van Amsterdam en daarmee de beste van Nederland. Bij Hofmeester heeft dat vooral met stand te maken: hij is er trots op dat hij in het beste deel van de beste straat van de beste buurt in Amsterdam woont. Op stand wonen blijkt overigens geen garantie te zijn voor een onheilsvrij leven.

Wat de mooiste of de beste straat ook is, in Amsterdam wemelt het van de plekken die op de een of andere manier in de literatuur terechtgekomen zijn. Veel literaire schrijvers hebben er al dan niet tijdelijk gewoond en dat zie je vaak terug in hun werk: hun boeken spelen zich af op herkenbare locaties in Amsterdam.

Sommige schrijvers maken de stad daarbij zo herkenbaar, dat je precies kunt aanwijzen waar een scène zich afspeelt. Een voorbeeld daarvan zie je meteen als je het Centraal Station uitloopt. Je staat dan tegenover het Victoria Hotel, een groot, 19^e-eeuws gebouw, dat zomaar rondom twee kleine, oude huisjes heen is gezet. Het is een fascinerend, tot de verbeelding sprekend gezicht; hoe is dit zo gekomen?

Dit uitzicht prikkelde ook de fantasie van Thomas Rosenboom, die er de monumentale roman Publieke werken over schreef. In het boek doet hij uit de doeken waarom de huisjes er nog staan, al geeft hij een heel eigen draai aan de feiten. De tapper Verburgt, die zijn huisje weigert te verkopen aan de projectontwikkelaars die op die plek een hotel willen bouwen, werd bij hem de vioolbouwer Walter Vedder. Ook de beweegredenen van Vedder heeft de schrijver verzonnen. Maar tegelijkertijd verdiepte Rosenboom zich terdege in het Amsterdam van 1890 en is het beeld dat hij van de stad schetst erg waarheidsgetrouw.

Andere schrijvers veranderen de stad juist. Niet ver van het Victoria Hotel laat Jamal Ouariachi in zijn roman De vernietiging van Prosper Morèl een megalomaan bouwproject verrijzen: het IJ-morgana. Het wordt een 160 meter hoge wolkenkrabber met ruimte voor appartementen, kantoren, een winkelcentrum, een parkeergarage en zelfs een botanische tuin. Dit fantasievolle bouwwerk wordt neergezet in een Amsterdam dat verder heel herkenbaar is.

Er zijn nog veel meer boeken die zich afspelen in de stad Amsterdam; op de kaart hieronder vind je er een aantal terug. Het mag duidelijk zijn dat de stad inspireert. De dichter J.C. Bloem was daar zelfs heel duidelijk over. Natuur, schrijft hij, is voor tevredenen of legen. Zijn voorkeur gaat uit naar de stad: Geef mij de grauwe, stedelijke wegen / De in kaden vastgeklonken waterkant. Pas daar onthult het leven onverwacht zijn wonderen. En waar mijmert de dichter over deze zaken? Natuurlijk in een Amsterdamse straat:

Dit heb ik bij mijzelven overdacht,
Verregend, op een miezerigen morgen,
Domweg gelukkig, in de Dapperstraat.

Wil je meer weten over de literaire kant van Amsterdam? Loop dan eens mee met een rondleiding van Booklovers’ Tours. Tot 10 december kun je zelfs een tour voor 16 personen winnen.