Gaan, ging, gegaan: Duitse geschiedenis en vluchtelingen

25-11-2016

Jenny en Richard

Regisseur en auteur
Jenny Erpenbeck is in Duitsland al jaren bekend als regisseur en auteur. Haar boek Een handvol sneeuw won verschillende internationale prijzen en zette haar ook in Nederland en Vlaanderen op de kaart. Erpenbeck is een geëngageerde schrijfster die maatschappelijk belangrijke thema’s verwerkt in haar boeken en de lezer zo een spiegel voorhoudt. Aanleiding voor dit boek was de bootramp in 2013 waarbij tientallen vluchtelingen verdronken in de Middellandse zee. In Gaan, ging, gegaan geeft ze vluchtelingen een stem en legt ze onder meer de link tussen de Duitse geschiedenis en de huidige vluchtelingencrisis.

Weduwnaar
Het hoofdpersonage - Richard - is opgegroeid in het naoorlogse Berlijn, maar is sinds de val van de muur hopeloos de weg kwijt in zijn eigen stad. Hij is weduwnaar en net aan de kant gezet door zijn minnares. Sinds zijn pensioen houdt hij krampachtig vast aan de orde en regelmaat van zijn vroegere leven. De gedachten die door zijn hoofd flitsen, worden in een schitterende woordenstroom weergegeven en tonen hoe verloren hij zich plots voelt.

Oppervlakkig

Het gevoel elk moment te kunnen verdwalen
De opgedrongen zee van tijd, in combinatie met het gevoel elk moment te kunnen verdwalen, is ook terug te vinden bij de vluchtelingen die op de Oranienplatz hun tenten opzetten. Richard merkt hen pas op wanneer de pers over de verplichte ontruiming van het plein bericht. Op zoek naar een zinvolle tijdsinvulling besluit hij hen te ondervragen over hun verleden en toekomstplannen. Hij raakt gefascineerd door hun verhalen en raakt steeds nauwer betrokken bij hun leefwereld. Desondanks lijkt hij zich op geen enkel moment bewust van de overeenkomsten met zijn eigen leven en ontbreekt het hem volledig aan empathie. Dit wordt pijnlijk duidelijk wanneer hij hen westerse namen en kenmerken moet toekennen om hen van elkaar te kunnen onderscheiden, maar ook wanneer hij zich verbaast over hun gebrek aan kennis van de Duitse geschiedenis.

Opsomming
Wat volgt is een groot aantal verhalen over de gruwel die de Afrikaanse jongens en mannen hebben meegemaakt. Samen met Richard krijgt de lezer een beeld van hun jeugd en cultuur. Ook hun tocht naar en aankomst in Duitsland worden door Richard opgetekend. Enerzijds wordt de grootschaligheid van de vluchtredenen duidelijk; ieder heeft zijn verleden, zijn eigen volkomen legitieme redenen om het geboorteland te verlaten. Anderzijds zorgt deze aanpak ervoor dat het boek nooit de diepte in gaat, alles blijft oppervlakkig. De verhalen volgen elkaar zo snel op dat het eerder op een opsomming in een verslag dan op een roman lijkt.

Erpenbeck beschrijft de wereld van de vluchtelingen van zeer nabij – zonder goedkope clichés, zonder valse romantiek, zonder dramatiek.

ARD

Onderbouwing en overtuigend

Literatuur, politiek, wetgeving en geloof
Erpenbeck onderbouwt het verhaal met beschouwingen over literatuur, politiek, wetgeving en geloof, maar slaagt er niet in om dit op een overtuigende manier in de verhaallijn te integreren. Hierdoor blijven de kafkaiaanse wetteksten en de omstandigheden waarin de vluchtelingen leven droge materie die het verteltempo keer op keer afremmen en het verhaal kracht en richting ontnemen.

Tijdsdocument
Een aantal passages zijn erg beklijvend, maar door de feitelijke, afstandelijke schrijfstijl kroop het verhaal nooit echt onder mijn huid. Gaan, ging, gegaan is een prima tijdsdocument, maar mist de diepgang die de roman onvergetelijk had kunnen maken.

Wil je meer boeken lezen van Jenny Erpenbeck?