Stella Bergsma: "Ik hoop dat vrouwen op een dag ook mensen mogen zijn"

Stella Bergsma is actrice, zangeres, dichters en columniste en nu ook romanschrijfster, want haar debuut ‘Pussy album’ is net uit. De reacties zijn heel wisselend. In gesprek met Janneke Siebelink, redacteur Boeken bij bol.com, leg Stella uit hoe dat komt.

Debuut

Je hebt vijf jaar over je debuut gedaan. Waarom duurde het zo lang?

Jaaa… dat is een goede vraag. Ik moest heel veel denken en leven en lijden en schaven. Ik heb heel veel stukken heel snel geschreven, maar er duizend keer aan geschaafd totdat er een perfecte compositie was. Ik dacht: ik schrijf het zo, en dat was gewoon niet zo. Het was best een lijdensweg, vond ik.

Daarnaast zing je en doe je nog heel veel andere dingen, maar wanneer wist je dat het klaar was?

Tja, als het klaar is, is het klaar. Ik wist dat ik het ging schrijven toen ik ontslagen werd op mijn werk. Ik werkte bij een alarmcentrale, daar werd ik ontslagen, en toen dacht ik: dan ga ik een boek schrijven ook! Zo ging het, ik dacht: dan ga ik dat nu doen. En toen moest het gaan gebeuren. Als je aan het schrijven bent en het is een soort compositie, dan is het op een gegeven moment af. Als er geen woord meer bij kan of af kan, is het af.

Elevator pitch

Zou je in een elevator pitch kunnen vertellen waar het boek over gaat?

Het gaat over een vrouw, Eva, die zichzelf naar de ondergang drinkt, daar komt het eigenlijk op neer.

Is het ook een vrolijk boek?

Ik vind van wel, ja. De meningen zullen erover verdeeld zijn. Ik kan denk ik veel zwaarte hebben zonder dat ik het zwaar vind. Dit boek is best wel heftig, maar er valt ook heel erg veel in te lachen, vind ik. Op een lezerssite zijn ze een leesclub begonnen en de vrouwen die daarop zitten, die vinden het echt heel zwaar. Ze komen er niet doorheen en vinden het afschuwelijk om te lezen. Dus het ligt er heel erg aan hoe je in elkaar zit, denk ik.

Voor wie heb je dit boek geschreven?

Ik dacht dat ik het zou schrijven voor mijn medevrouwen, om een vrouw neer te zetten die heel veel drinkt, sekst, foute dingen doet, soms vies is, zich niet wast, dat soort dingen, want alle vrouwen hebben die kant in zich. Maar ik merk dat ik het eigenlijk veel meer heb geschreven voor mannen, want die lezen het en denken: wat leuk om dit eens te horen van een vrouw.

Heftige reacties

Je had niet verwacht dat het boek zoveel stof zou doen opwaaien. Inmiddels kun je een boek vullen met alle reacties.

Ja, dat had ik niet verwacht, maar ik ben waarschijnlijk gewoon naïef ofzo. Ik kreeg al gezeur over de cover en die vind ik echt schitterend. De vagina is de oorsprong van de wereld, dat was mijn idee erover. Ik dacht: dat vindt iedereen mooi. Ik snap helemaal niet waarom dat vulgair is.

Wat doet het meeste pijn?

Dat ik er hard aan heb gewerkt - dat ik er mijn best voor heb gedaan - en dat het in mijn beleving een soort levenswerk is of een soort kunstwerk. Dus als mensen zeggen dat ze het bagger vinden, denk ik: je hebt het over hetgeen wat je tegen de borst stuit, maar niet over de inhoud of de effort. En dat mag wel, maar ik vind het niet leuk. Het mag ook echt niet je ding zijn, maar dan vind ik het pijnlijk dat het een leesclub is waarbij je verplicht bent om mijn boek uit te lezen en dat ik dan moet lezen hoe erg ze dat vinden. Laat het dan maar liggen, dan is het gewoon niet voor jou bestemd. Dan kan beter iemand anders het lezen die er wel plezier in heeft. En iets anders wat ik niet had gedacht… ik dacht: het gaat over seks, dus dat verkoopt wel. En de critici gaan me links laten liggen, maar het omgekeerde is eigenlijk gebeurd. Critici vinden het vaak erg mooi en dat had ik ook weer niet verwacht. Dat is weer een hele fijne bijkomstigheid.

Je hebt ook het boek geschreven omdat je zo’n boek miste.

Ik heb het geschreven omdat ik het miste, ja. In die zin: ik heb geschreven wat ik zelf graag lees, maar dan met een vrouw. Ik denk dat ik misschien wel Eva was geweest als ik geen relatie had gehad. Dit boek vertelt eigenlijk wat er met mij gebeurd zou zijn als ik die liefde niet had gehad. In het boek is ze die liefde verloren.

Wat is het mooiste compliment dat je tot nu toe hebt gekregen?

Ik vond het heel mooi dat iemand op Twitter - dus in het openbaar - zei dat hij er heel hard om had gehuild. Ten eerste omdat mannen dat niet zo makkelijk toegeven en dat hij dat ook nog in het openbaar zei. Hij vroeg aan mij: klopt dat? Dus ik zei: ja, dat klopt. Dat vond ik heel mooi. Maar eigenlijk krijg ik heel veel mooie complimenten. Ik vind het fijn als iemand het zo omschrijft dat ik denk: deze persoon heeft begrepen hoe ik het wilde doen.

Is het een van de grootste complimenten dat iemand om je boek gaat huilen? Heb je dan je doel bereikt?

Ja, dat is wel. Ook in andere dingen, toneelstukken en liedjes die ik heb geschreven. Dat is wel schitterend.

Voel je je vaak een observant in het leven, meer dan dat je er onderdeel van uitmaakt?

Nee, ik doe het allebei. Ik denk dat dat misschien wel iets zegt over de boeken waar ik van houd. Ik houd van schrijvers die dingen hebben meegemaakt of dingen meemaken, niet alleen observeren. Ik vind observeren wel mooi, maar ook saai als het een heel boek vol is.

Komt anders uit dan verwacht

Alles wat je doet, gaat waanzinnig goed. Welke reacties blijven het langste hangen, de leuke of de boze reacties?

De boze. Volgens mij heeft ieder mens dat. Ze komen altijd net weer anders dan ik had verwacht. Heb je geanticipeerd dat je iets zou krijgen, komt het opeens vanuit een andere hoek. De positieve reacties kun je beter anticiperen.

Je kunt jouw boek lezen in zoveel verschillende lagen en ik ben bang dat de mensen die alleen maar negatief erover zijn, niet verder komen dan alleen maar de woorden.

Ja, die vallen over de taal. En die snappen ook niet goed dat ik die taal expres heb ingezet. Dat het niet zo is omdat ik niet anders kan. Ik kan best anders, maar ik heb het expres gedaan. Ik vind het ook leuk om hogere en lagere cultuur naast elkaar te zetten. Want zo zijn we. We schijten op de wc en we houden van mooie poëzie.

Je boek heeft niet altijd Pussy album geheten. Je wilde het Kanker noemen, maar dat is er niet doorheen gekomen.

Nee, alle uitgevers met wie ik heb gepraat - er waren er meerdere geïnteresseerd - hadden allemaal zoiets van: 'nee, doe normaal, dat gaat nooit verkopen'. Ik dacht: de uitgever die het me wel Kanker laat noemen, daar ga ik bij. Uiteindelijk heeft Nijgh, waar ik terecht ben gekomen, het heel slim gespeeld. Eerst zeiden ze: ja, je mag het zo noemen en uiteindelijk zijn ze op me in gaan praten.

Wat is je fascinatie met dat woord?

Ik vind het echt een schitterend woord en het vat de kracht van woorden heel goed samen. Want het is zo’n krachtig woord dat ik mijn boek niet zo mag noemen. Kun je nagaan hoeveel macht dat woord heeft. Als ik het zo zou noemen, zou niemand het kopen.

Vrouwen

Zijn vrouwen te ongevaarlijk? Dat schreef je in je column. Wat is precies gevaarlijk?

Dat vind ik wel. Ik vind dat vrouwen te ongevaarlijk zijn in het feit dat ze zich te makkelijk opzij laten schuiven, te makkelijk - ook in wat ze maken - het ongemak niet opzoeken of niet porren in waar het pijn doet of waar het schuurt, of dat ze weinig zorgen voor opschudding. Dat ze toch de neiging hebben om de lieve vrede bewaren. En doen ze het wel, dan zijn het ineens kenaus. Maar waarom zijn ze nooit eens gewoon mensen? Vrouwen krijgen veel meer commentaar - ook op internet - en daar trekken ze zich dan weer wat van aan. Ik doe dat ook. Maar het is ook raar dat het zo is. Ze mogen dus minder zichzelf zijn, want als ze dat zijn, krijgen ze commentaar.

Het is nooit goed, inderdaad. We gaan ook weer terug in de tijd. Er is een verbod op minirokjes uitgevaardigd. Hoe komt dat?

Het gevoel dat ik ervan krijg, is dat er bij vrouwen heel erg in hun nek wordt gehijgd van hoe ze moeten zijn. Dat begint met hoe ze zich kleden. Ze mogen geen kort rokje aan, maar ook geen burkini, dus het mag ook niet teveel. Maar daarna gaat het over hoe ze moeten zijn. Want als ze teveel zeggen, zeggen mensen ‘hou je bek’. Zeg je te weinig, dan ben je verlegen. Ik heb het gevoel dat er voor vrouwen een rol is bepaald. Mannen zijn mensen en alles wat er over is, dat is dan wat de vrouw is. Dat is een soort rol en daar moet je de hele tijd proberen in te passen. En ik denk dat dat niet goed is voor vrouwen. Het is vermoeiend en het is ook heel lastig om je eraan te onttrekken. Dan krijg je echt agressief commentaar.

Gaat het ooit veranderen?

Mijn moeder liet gisteren een foto zien op Facebook van een meisje met okselhaar en die heeft doodsbedreigingen gekregen. Het wordt alleen maar erger. Ik denk soms weleens: zijn we nu iets opgeschoten of helemaal niets? Ik ga er toch nog steeds maar van uit dat het wel gaat veranderen en dat op een dag vrouwen ook gewoon mensen mogen zijn. Dat is wel de bedoeling. En het is een van de redenen waarom ik mijn boek heb geschreven.