Ilja Pfeijffer: “De grenzen tussen fictie en werkelijkheid vervagen steeds meer”

In zijn nieuwe roman Peachez beschrijft Ilja Leonard Pfeijffer hoe een man van middelbare leeftijd als een blok valt voor een veel jongere vrouw die hij via internet kent. Hij blijkt het slachtoffer van catfishing te zijn. In gesprek met Janneke Siebelink, hoofdredacteur van online magazine lees.bol.com, vertelt Pfeijffer waar hij de inspiratie voor deze roman vandaan haalde, hoe hij zelf omgaat met sociale media en hoe het komt dat de grenzen tussen fictie en werkelijkheid steeds meer vervagen.

Catfishing

Je nieuwe roman Peachez gaat over catfishing. Wat is dat?
Het is een roman over een grote liefde. De hoofdpersoon is een professor Latijn, een man van een zekere leeftijd, een gedistingeerde man die nogal leeft in de wereld van de geest, maar die verre van wereldvreemd is en een indrukwekkende carrière heeft. Hij ontmoet op een gegeven moment de liefde van zijn leven. Dat is een liefde die zijn hele leven verandert, waar hij eigenlijk niet meer op had durven hopen. Hij ontmoet haar via internet. Aanvankelijk via een mailtje en daarna krijgen ze steeds intensiever contact. Zij is een veel jonger meisje en woont aan de andere kant van de wereld, in Las Vegas. Er bloeit een relatie op. En dan zeg jij: het is een roman over catfishing. Daar heb je natuurlijk gelijk in. Dat voelt iedereen al aankomen. Als je die relatie volgt, maak je stap voor stap mee hoe die man steeds verliefder op haar wordt. Er gaan natuurlijk allerlei alarmbellen af, er is iets wat natuurlijk helemaal niet klopt. Dat komt ook omdat het helemaal in het begin al duidelijk is… Want hij schrijft zelf het verslag van wat er allemaal is gebeurd. Hij schrijft dat vanuit een gevangenis in Buenos Aires. Hij vertelt zelf hoe het zover is gekomen, hoe hij haar heeft ontmoet en dat dat uiteindelijk heeft geleid tot dat hij in die gevangenis in Buenos Aires zit. En dat doet hij niet om zichzelf vrij te pleiten, niet om te zeggen dat hij ten onrechte in de gevangenis zit, maar hij doet het eigenlijk om haar vrij te pleiten.

Terwijl je als lezer eigenlijk met hem meevoelt, blijft hij haar hooghouden. Waarom?
Aan het einde van het boek begrijp je dat niets is zoals het leek en hij is erin getrapt en dat zijn hele grote liefde eigenlijk blijkt te berusten op een fantasie. Voor hem is die fantasie zo dierbaar geweest in de periode dat hij heel erg verliefd op haar was, dat hij haar daar nog steeds daadwerkelijk dankbaar voor is. Alles wat hij heeft gevoeld, was echt, ook al was de relatie niet echt. Wat zich in zijn hoofd afspeelde is eigenlijk belangrijk dan de realiteit. Het gaat om een vrij extreme situatie. Iemand die iemand via internet ontmoet aan de andere kant van de wereld. Eigenlijk wil het boek dan ook de vraag stellen of dat misschien ook niet zo is voor relaties in wat minder extreme situaties. Volgens mij is het eigenlijk bijna altijd zo, ook met relaties die je hebt zonder dat er een scherm tussenstaat. Dat je elkaar niet via internet ontmoet, maar dat je elkaar in de zogenaamde werkelijkheid ziet, dan is er ook altijd heel veel sprake van projectie en fantasie. Het zijn eigenlijk dat soort vragen die de roman probeert te stellen, daar gaat het om.

Zijn dat ook de vragen die je jezelf hebt gesteld tijdens het schrijven van de roman, of op voorhand?
Ja, dat is omdat het thema me zo ontzettend aanspreekt. Het is gebaseerd op een waargebeurd verhaal. Het is een Amerikaanse hoogleraar overkomen, Frankton. In het echt is hij een deeltjesfysicus. Ik heb daar in 2013 een mooi, lang krantenartikel over gelezen in de New York Times en dat was eigenlijk mijn voornaamste inspiratiebron voor deze roman. Tegelijkertijd is de roman fictie, omdat die gebeurtenissen uiteindelijk niet het allerbelangrijkste zijn. Het allerbelangrijkste is wat zich afspeelt in het hoofd van die man. Daar heb ik me heel erg in ingeleefd en dat is fictief.

Kan iedereen overkomen wat hem is overkomen? Het blijkt dat bepaalde mensen er bevattelijker voor zijn dan anderen. Zou het jou kunnen overkomen?
Ik zeg natuurlijk van niet, en jij zou ook zeggen: “Nee, mij overkomt dat niet.” Omdat je denkt dat je daar te wereldwijs voor bent. Wij zouden daar nooit intrappen. Totdat het je gebeurt natuurlijk. Volgens mij is de kern, en dat probeer ik duidelijk te maken door in zijn hart te kruipen en te laten meevoelen hoe hij zich voelt, de reden dat hij erin trapt, dat hij het zo ontzettend graag wil geloven.

Mensen willen überhaupt graag ergens in geloven.
Ja, en ik denk dat dat voor heel veel mensen geldt. Het idee dat iemand aan de andere kant van de wereld verliefd op je is, van je houdt en een toekomst met jou ziet, dat wil je heel graag geloven en omdat je dat zo graag wilt geloven, hoor je het zachte gerinkel van een paar alarmbelletjes misschien niet zo heel goed meer.

Bewust om gaan met social media

Heeft het schrijven van dit boek je zelf ook bewuster gemaakt van hoe om te gaan met social media?
Ja, je gaat er wel over nadenken, en voor zulk soort praktijken als catfishing is het veel makkelijker voor de kwaadwilligen als je zelf al heel veel informatie over jezelf hebt vrijgegeven. Dan kunnen ze makkelijker trucjes uithalen en spelen en je overtuigen van hun kwade bedoelingen, maar voor mezelf persoonlijk… Ik ben me er wel bewust van, maar ik maak me er tegelijkertijd ook niet zoveel zorgen om, omdat ik besef dat het eigenlijk al te laat is. Ik heb al veel te veel gedeeld, ik kan niet meer terug. Mijn leven ligt al op straat.

Ben je dan ook nog wel eens fictief in wat je deelt? Dat de werkelijkheid en fictie door elkaar lopen?
Dat is denk ik wat iedereen doet. Het is een kenmerk van social media dat de grenzen tussen fictie en realiteit heel fluïde zijn. Dat is vaak heel moeilijk te bepalen. Facebook is eigenlijk gemaakt om ongefilterde snapshots te geven van je eigen leven. Facebook vraagt het je ook: wat ben je aan het doen, waar denk je aan, maak een fotootje van wat je aan het doen bent. Dat is gemaakt om kleine ogenblikken uit het echte leven te delen met je vrienden, maar als je kijkt naar hoe mensen Facebook daadwerkelijk gebruiken, is dat heel iets anders. Mensen zijn zich heel erg bewust van hun imago en ze gebruiken Facebook eigenlijk om een beeld van zichzelf te creëren en dat is eigenlijk voor een groot deel fictief.

Mensen plaatsen niets negatiefs. Het zijn overwegend de leuke momenten die je wilt delen.
Je wilt vooral een beeld van jezelf creëren op Facebook van een fantastisch leven. Er bestaat ook zoiets als een Facebook-depressie. Je wordt dan depressief omdat alle anderen zo’n geweldig leven hebben en jij hebt dat niet. Je snapt dan niet dat anderen dat ook helemaal niet hebben, maar dat opkloppen en construeren en dat het voor een groot deel fictief is. Ik denk dat dit in deze tijden, los van de social media, het eigenlijk steeds moeilijker wordt om een lijn te trekken tussen feit en fictie, tussen fantasie en werkelijkheid. Het wordt een steeds groter grijs gebied ertussen. En je ziet het op allerlei terreinen. Wat nu heel erg in het nieuws is, de manier waarop in de politiek gebruik wordt gemaakt van desinformatie, nepnieuws, dat soort dingen. Je komt er bijna niet meer achter wat nu verzonnen is en wat echt is.

Zie je voor jezelf een rol als schrijver, om dat te duiden?
In ieder geval is het een thema dat mij ongelofelijk fascineert en vanaf mijn eerste boeken is dat al iets wat steeds terugkomt, een soort vast thema in mijn werk. Ik vind het echt een thema van nu en ik probeer het steeds op andere manieren te onderzoeken. Nu in Peachez is er weer een ander aspect van hoe dat in de liefde kan werken. Hoe ook in de liefde grenzen kunnen vervagen tussen fictie en werkelijkheid, en paradoxaal genoeg, hoe dat eigenlijk helemaal niet zo erg is. Want als onze professor erachter is gekomen dat het allemaal niet zo was zoals hij dacht, heeft hij er toch geen spijt van. Het was eigenlijk de mooiste periode van zijn leven, de tijd waarin hij zo verliefd was op haar. Ook al bestond zij niet eens echt. Wat zich in zijn hoofd afspeelde, die emoties, die waren echt.

Een tijdloos verhaal

Ondanks het feit dat social media een hoofdrol speelt, is het eigenlijk een heel tijdloos verhaal.
Ja, dat het medium mail is, is een bijzaak. Het verhaal is eigenlijk dat je zo graag van iemand wilt houden, dat je al je fantasieën op diegene projecteert. Dat is van alle tijden en eigenlijk is dat een romantische tragedie.

Ben je zelf ook geneigd in de liefde alles mooier te maken dan het is?
Dat is heel lastig om van jezelf te zeggen. Het is van iedereen denk ik, niet specifiek van mij. Juist als je van iemand houdt, als je verliefd bent op iemand, dan wil je ook heel graag het beste over haar denken, dan wil je geloven dat het een mooi persoon is. Dat is eigenlijk iets heel moois, daar is niets mis mee, integendeel. Alleen op een bepaalde manier begint er al een stukje projectie, fantasie. Je wilt heel graag de ander goede kwaliteiten toedichten.

Ligt een verhaal bij jou al vast of ontstaat het organisch?
Meestal als ik schrijf is het uitgangspunt vaak schrikwekkend vaag. Ik heb wel een idee, maar dat is vaak heel rudimentair. Pas tijdens het schrijven begrijp ik steeds beter wat mijn eigen idee was. Dit is een beetje een uitzondering omdat het gebaseerd was op dat waargebeurde verhaal. Dus ik wist al voordat ik de eerste letter schreef hoe het zou aflopen en hoe het verhaal zou zijn. Maar de grootste uitdaging bij het schrijven van dit boek was natuurlijk niet om het waargebeurde verhaal na te vertellen, maar om het invoelbaar te maken, geloofwaardig te maken en in het hoofd van die man te gaan zitten, en om het aan de lezer mee te laten voelen waarom dat kan gebeuren en wat het betekent. Dat is dan meer organisch. Ik moest de protagonist ook steeds beter leren kennen. Op een gegeven moment begon hij steeds duidelijker tegen mij te praten en snapte ik hem steeds beter.

Peachez, de naam in de titel, is de vrouwelijke hoofdpersoon die de professor op afstand verleidt, en zij bestaat echt, toch?
Ja. Peachez is haar artiestennaam en zij blijkt fotomodel te zijn en onder deze naam staat zij bekend. Er bestaat echt een fotomodel dat Sarah Peachez heet. In het waargebeurde verhaal waarop de roman is gebaseerd was de vrouw die de professor heeft verleid ook een bekend fotomodel, Denise Milani, en als je die foto’s van haar ziet, dan is het bijna te gek voor woorden dat iemand daar in trapt. Dat is echt een megababe met grote tieten. Dus dat vond ik bijna too much. Ik wilde een beetje een ander soort meisje voor mijn versie van het verhaal, iets geloofwaardiger. En wat het belangrijkste is, ik wilde iemand die leek op zijn studenten, of in ieder geval die leeftijdscategorie zou hebben. In eerste instantie is hij niet onmiddellijk verliefd op haar. Dat zou natuurlijk ook raar zijn als je alleen maar mailtjes uitwisselt, dat ging heel geleidelijk, maar in eerste instantie voelt hij zich aangesproken in zijn rol als leraar. Hij probeert haar dingen uit te leggen. Als zij in de leeftijd van zijn studenten is, glijdt hij automatisch in die rol en dan komt van het een het ander.