Interview met Jojo Moyes: “Sterke vrouwen zijn de rode draad in mijn boeken”

Na acht boeken beleefde Jojo Moyes eindelijk haar grote doorbraak met het boek Voor jou. Daarna veranderde Jojo’s leven totaal. Ter gelegenheid van haar nieuwe verhalenbundel Jij & ik interviewde Janneke Siebelink, hoofdredacteur van online magazine Lees van bol.com, Jojo over haar succes, haar gezinsleven en sterke vrouwen.

Je hebt zoveel fans, ik zag het onlangs op de Antwerpse Boekenbeurs nog. Iedereen wil zijn verhaal met je delen. Hoe zorg je er voor dat al die verhalen jouw gedachten niet gaan beheersen?
Een paar jaar geleden moest ik de contactgegevens van mijn website halen. Vroeger beantwoordde ik mails en brieven altijd op zondagavond, na een tijdje duurde het de hele zondag en op het laatst, toen de film uitkwam, kon ik het niet meer bijhouden. Mensen werden dan soms boos als ik hun e-mail beantwoordde, maar niet meer op hun antwoord daarop antwoordde. Ze wilden een heel gesprek met me. Mijn zus moest dan zeggen: sorry, ze kan maar één keer een antwoord sturen. Iedereen denkt dat hij de enige is, maar ik krijg honderden berichten. Ik voelde me daar wel schuldig over. Ik heb het met mijn agent besproken en we vonden dat je eigenlijk verwachtingen schept als je contactgegevens op je site hebt staan. Daarom was het makkelijker om die te verwijderen. Maar ik reageer nog wel op Twitter en Facebook.

Doe je dat zelf?
Ja, ik beheer mijn eigen Twitteraccount. Ik vind het vreselijk om mensen teleur te stellen. Ik heb wel een assistent genomen om alle verzoeken af te handelen. Er was een tijd waarop ik vijf verzoeken op een dag kreeg, zoals: kun je iets komen openen, kun je dit goede doel steunen, kun je me hiermee helpen, kun je me een boek sturen? Het was veel te veel om allemaal te kunnen doen. Dat zou een fortuin aan postzegels kosten! Maar ik kan niet goed nee zeggen, dus bleef ik me maar schuldig voelen. Het is fantastisch om succes te hebben, maar je krijgt er allemaal dingen bij die je niet verwacht, zoals schuldgevoel.

In Brazilië had je vier bodyguards nodig.
Ja, dat was grappig, want ik ben Engels, en Engelse mensen nemen zichzelf niet serieus. Ik moest het opnemen, anders hadden mijn kinderen het niet geloofd. Ik was in een winkelcentrum voor een evenement en er liepen vier van die grote gasten naast me. Ik kon alleen maar denken: het lijkt net alsof ik iets heb gestolen en het winkelcentrum uit wordt gezet. Ik had geen idee dat ik daar zo populair was. Ik kan normaal gesproken gewoon naar de supermarkt of de hond uitlaten, maar dit was echt een gekkenhuis.

Hoe is dat in andere landen?
Ik word soms herkend. In Duitsland heel vaak, want daar werd ik het eerst bekend. Ik deed het al aardig in Engeland, maar de eerste paar jaar was ik echt een fenomeen in Duitsland. Volgens mijn Duitse uitgevers komt dat doordat fictie voor vrouwen in Duitsland meestal gaat over succes, inspirerende verhalen. Ik richt me meer op gewone vrouwen die misschien wat herkenbaarder zijn. Dat bestond daar nog niet.

Houd je nu bij het schrijven rekening met je lezers?
Niet echt, maar ik ben er wel langzamer door geworden. Ik ben me erg bewust van alles, dat komt door social media. Ik hoor de kritiek al in mijn hoofd voordat ik begin met schrijven en ik merk dat ik te lang nadenk voordat ik begin. Over Voor mij, het boek dat in februari uitkomt, heb ik wel een jaar nagedacht voordat ik het schreef. Mijn redacteur zei letterlijk: stop met denken en begin met schrijven. Dat is echt genoeg.

Je schrijft over de kracht van social media in jouw nieuwste verhalenbundel Jij & ik. Hoe sta je er persoonlijk tegenover?
Ik ben er gek op, vooral op Twitter. De eerste paar jaar was ik er vrij obsessief mee bezig. Ik vind het leuk dat je een gesprek kunt hebben met lezers, en dat het allemaal direct gebeurt. Vroeger moest iemand de moeite nemen om een brief te schrijven.

Helpt het je als schrijver?
Ja, want ik krijg feedback. Ik begrijp nu wat mensen wel en niet leuk vinden aan mijn verhalen. Een paar jaar geleden kreeg ik steeds te horen dat lezers mijn boeken heel leuk vonden, maar dat er in het begin nog maar weinig vaart in zat. Als één iemand dat zegt, is het een mening, maar als de helft van je lezers het zegt, is het een probleem. Ik realiseerde me dat ik het zelf wel leuk vond, maar mijn lezers niet. Nu probeer ik in het begin van het boek al de vaart erin te houden, net als in een film.

Je hebt het script voor de film Me Before You zelf geschreven.
Dat klopt. Er zitten wel wat regels aan scriptschrijven verbonden. Elke scène moet bijvoorbeeld iets toevoegen aan het verhaal of iets vertellen over de personages. In een boek kun je een personage laten nadenken of teruggaan in de tijd, maar hier niet. Ik moest goed nadenken of iets wel noodzakelijk was of iets toevoegde. Het is een goede controle op mijn schrijfwerk.

Je hebt ook nog drie kinderen en een man. Hoe combineer je dat, heb je veel discipline?
Ja, daarom zie ik er zo moe uit, ik ben een workaholic. Ik ging een keer lunchen met een vriendin en vertelde haar dat ik altijd zo moe ben. Ze zei: “Ja, omdat je een workaholic bent.” Ik zei: “Nee joh, ik hou van mijn werk, ik ben geen workaholic.” Waarop ze zei: “Vind je tijd die je niet aan werk besteedt tijdsverspilling? Is er iets wat je net zo leuk vindt als werken?” Toen moest ik wel toegeven dat ik een workaholic ben. Maar ik ga op vrijdag altijd sporten met een personal trainer en daarna krijg ik een massage. Die halve dag neem ik voor mezelf.

Stop je romantische dingen uit je eigen leven in je boeken?
Nee, dat zou echt de snelste manier zijn om je relatie om zeep te helpen. Ik vind niet dat je over je familie of je kinderen moet schrijven. Ik ben onderdeel van het gezin, dat is belangrijker dan al het andere. Ik heb toen ik journaliste was wel geleerd dat je dingen gescheiden moet houden. Ik vind ook niet dat ik het recht heb om bijvoorbeeld het verhaal van mijn ouders te vertellen. Daar heb ik het veel met ze over gehad, want ze hebben een interessante achtergrond. Maar uiteindelijk verkoop je dan iets, maar kost het je nog veel meer. Ik ken mensen die hun memoires hebben geschreven en die geen contact meer hebben met hun familie. Wat heb je dan gewonnen? Een paar euro’s misschien. Nee, dat gaat me te ver.

Schrijf je je boeken om je lezers een lichtpuntje te bezorgen in een duistere wereld?
Ik weet niet of ik de wereld bewust vreugde wil geven, maar ik vind het geweldig om lezers aan het lachen te maken. Pas na acht boeken kwam ik erachter dat ik humor kon gebruiken in een boek. Voordat ik Voor jou schreef, had ik nog nooit humor gebruikt in een boek. Nu vind ik het fantastisch als mensen zeggen dat ze hardop moesten lachen in de bus of zoiets. Want de wereld is inderdaad een lelijke plek, dus het is moeilijk om mensen aan het lachen te krijgen. Maar het moeilijkste is het feministische aspect. Ik schrijf over vrouwen en ik denk goed na over de boodschap die mijn dochter of haar vriendinnen uit mijn boeken zouden kunnen halen. Dat je gelukkig wordt van een designer handtas of schoenen? Nee. Dat alleen jij het antwoord op je problemen bent. Ik vind het belangrijk dat ik vrouwen laat zien die dingen doen, niet alleen dingen kopen of door anderen worden begeerd.

Hoe heb je dat zelf geleerd? Van je moeder?
Nee, mijn moeder kreeg mij al op haar negentiende. Die generatie praatte niet met hun dochters over hun gevoelens. Ik ken niemand van mijn generatie die levenslessen heeft gehad van haar moeder. Ik vertel mijn dochter constant wat ze moet doen. Ik heb namelijk zelf veel fouten gemaakt als jonge vrouw. Ik heb veel levenservaring en ik kijk graag naar mensen. Als ik geen schrijver was, was ik psychotherapeut geworden. Ik ben gefascineerd door de fouten die we maken en waarom we ze maken.

Heb je spijt van dingen?
Ja, van de mannen met wie ik gedatet heb. Mannen die niet het beste met me voor hadden. Mijn echtgenoot is een aardige man, ik denk dat we daarom twintig jaar getrouwd zijn. Pas na tien jaar begreep ik hoe belangrijk vriendelijkheid is in een relatie. Ik was een echte tiener: ik luisterde nooit, ik deed mijn eigen ding, ik ben op mijn zeventiende uit huis gegaan. Als je geen mensen om je heen hebt die je goed advies geven, moet je het zelf maar ontdekken. Dus ging ik uit met allerlei mannen. Op die manier heb ik veel geleerd over mensen.

Wat is de belangrijkste les die je hebt geleerd?
Wees altijd aardig. Mensen die gemeen zijn, hebben meestal nog iets te verwerken waardoor ze gemeen doen. Mensen die zich prettig voelen in het leven zijn niet agressief of vervelend. Als mensen gemeen zijn, vraag ik mezelf vaak af: wat is er nu echt aan de hand? Vanwege mijn succes heb ik de afgelopen jaren de kans gehad om te gaan met allerlei succesvolle mensen, zoals muzikanten en acteurs. Ik heb van ze geleerd dat succesvolle creatievelingen nooit negatief zijn ten opzichte van anderen. Die behoefte hebben ze niet. Het is zo makkelijk om kritiek te leveren op sociale media, wat ik erg jammer vind. Ik vind het namelijk erg leuk om mensen te leren kennen en ik heb er ook wat vriendinnen aan overgehouden. Met sommige bekende mensen ben ik zelfs gaan samenwerken via social media. Je kunt er veel goeds mee doen, maar nu in het tijdperk van Trump niet meer. Ik denk niet dat de makers van Twitter begrijpen wat ze hebben ontketend. Het is gevaarlijk, de lelijkheid in de wereld krijgt nu een stem die wordt gehoord.

Huil je weleens tijdens het schrijven?
Als ik niet huil tijdens een emotionele scène, doe ik het niet goed. Ik moet huilen. Als ik dat niet doe, werkt het niet, want ik ben de eerste lezer. Ik heb een week of twee geschreven aan de brief in Voor jou, en ik heb elke dag gehuild. Ik werkte in een gedeeld kantoor en degene naast mij kwam vragen of het wel goed ging, omdat ik zoveel huilde. Ik zei: “Ik weet het, dat komt doordat het zo goed gaat.”

Wat is de leukste reactie die je hebt gekregen op je werk?
De meeste lezers zijn vrouwen. Maar ik kreeg een keer een e-mail van een lasser. Hij schreef: “Mijn vriendin las Voor jou en moest aan het einde heel hard huilen. Daardoor werd ik nieuwsgierig, dus nam ik het boek mee naar mijn werk. Op een dag las ik het tijdens mijn lunchpauze en ik werd er best emotioneel van. Toen kwam mijn collega eraan en ik schaamde me kapot, want ik dacht dat hij me zou uitlachen, maar hij zei dat hij het ook ging lezen. Dus als je gisteren tijdens de lunchpauze was komen kijken, had je twee volwassen kerels van 1,85 meter zien huilen boven hun boterhammen.” Ik dacht: wauw, dit is de beste e-mail die ik ooit heb ontvangen!

Hoe is je leven veranderd na Voor jou?
Ontzettend. Daarvoor had ik al acht boeken geschreven, maar die hebben de top 10 nooit gehaald. Mijn uitgevers hadden er nog maar weinig vertrouwen in. We hebben zelfs een extra kamer aan ons huis gebouwd om te verhuren voor extra inkomsten. Ik dacht: misschien schrijf ik gewoon het soort boeken dat niemand wil lezen. Het zal wel aan mij liggen. Als mensen je niet lezen, ligt het aan jou, niet aan hen. Bij Voor jou ging het net zo. Bij mijn nieuwe uitgever ging ik akkoord met een verlaging van meer dan 80% van mijn oorspronkelijke vergoeding, omdat zij de enige waren die enthousiast waren. Maar vanaf januari 2012 veranderde mijn leven enorm. Eerst dacht ik: leuk, alles gaat eens een paar weken goed. Maar toen bleef het zich maar verder ontwikkelen. Het boek kwam uit in Amerika en Duitsland. Nu is het in bijna elk land dat je maar kunt bedenken uitgebracht. Maar ik kreeg er vooral weer het vertrouwen in terug dat er wel mensen zijn die mijn verhalen willen lezen.

Hebben je verhalen een rode draad?
Ik wist niet dat ik een thema had, want ik heb ze gedurende een tijd van tien, vijftien jaar tijd geschreven. Maar het blijkt dat ze allemaal over de emancipatie van de vrouw gaan. Ze gaan over vrouwen die ontdekken wie ze zijn, wat ze hebben en wat ze willen. Dus ik denk dat dat de rode draad is.

Ben je impulsief, zoals je personage Nell uit Jij en ik?
Ja, enorm, daar sta ik om bekend bij mijn familie. Ik heb een hond omdat mijn zus zei dat ze een hond kende waar een thuis voor moest worden gevonden, een oude, grote hond. Voor ik het wist, ging ik er naartoe en had ik haar mee naar huis genomen. Tijdens de rit naar huis bleef ik maar denken: wat heb ik gedaan? Maar ze blijkt het beste te zijn dat ons is overkomen. En ik heb ook een keer een appartement in Londen gekocht zonder dat mijn man het had gezien. Ik had twaalf appartementen bekeken en deze gekozen en gekocht. Maar hij kent me en hij vond het mooi, dus het was geen probleem.

Maakt je rijkdom het leven makkelijker?
Ja. Ik maak me altijd overal zorgen over. Nu hoef ik me over veel dingen geen zorgen te maken, zoals reparaties. Vroeger moest ik vijf offertes opvragen en de goedkoopste kiezen. Dat kost zoveel tijd. Maar die omslag heeft jaren gekost. Want als je al veertig jaar zuinig bent geweest, zeggen je hersenen: gooi het geld niet over de balk. Mijn vrienden lachen me uit omdat ik nog steeds het goedkoopste treinkaartje neem. Ze zeggen: doe niet zo gek, neem gewoon de trein wanneer je de trein wilt nemen. Je hoeft niet het goedkoopste kaartje te nemen. En wat ik erg leuk vind: ik kan nu gewoon lekker uit eten gaan wanneer ik wil. Met een heel gezin is dat erg duur in Engeland, je bent zo 100 pond kwijt. Het is iets kleins, maar het is geweldig om te gaan eten waar je maar wil. Ik hou van eten.

Je schrijft regelmatig over Parijs. Heb je een speciale band met Parijs?
Voor mijn doorbraak huurde ik vaak een superklein appartementje in Parijs met een vriendin en haar man, die ook schrijver zijn. We deelden één kamer op een zolder met alleen een bed en een bureau in een mooi gedeelte van Parijs. Er was geen internet, geen tv, geen telefoon, helemaal niks. We gingen daar om de beurt een paar dagen heen om te werken. Mijn man begreep dat heel goed. Met drie kinderen moest ik een paar keer per jaar ontsnappen om te kunnen schrijven.

Hoe ben je daar terechtgekomen?
Ik ben altijd al gek op Parijs geweest. Mijn beste vriendin heeft er een paar jaar gewoond toen ze begin twintig was. Ik ging daar vaak op bezoek en werd verliefd op de omgeving. Eigenlijk ben ik er altijd naartoe blijven gaan. Een vriendin van mij had daar een appartement en vroeg of we het wilden kopen. We hebben het een tijdje samen gehad, maar ik ging maar één keer per jaar, dus ik heb er afstand van gedaan. Het was wel een hele dure hotelkamer zo, maar dan zonder roomservice.

Hoe belangrijk is vriendschap voor jou?
Heel belangrijk. Ik ken mijn beste vriendin al sinds mijn zestiende en zij weet dingen over mij die niemand anders weet. Vooral als je ouder wordt, is die steun heel fijn, want veel vrouwen hebben hetzelfde meegemaakt in het leven. De relatie met een man is toch anders, ook al hou je van hem. Ik begrijp niet waarom ze in de media altijd proberen vrouwen tegen elkaar op te zetten. Waarom? Ik vind niet dat je elkaar moet afwijzen en dat het een wedstrijd is tussen vrouwen, want de grootste steun die je in het leven gaat krijgen, komt waarschijnlijk van vrouwen.