Paolo Cognetti: “Schrijven is voor mij als fotograferen.”

De Italiaanse auteur Paolo Cognetti schreef met zijn roman De acht bergen een ontroerend mooi verhaal over de vriendschap tussen twee jongens, Pietro en Bruno. De jongens hebben een heel verschillende achtergrond maar delen hun zomers, al spelend, werkend en wandelend, in de bergen van Noord-Italië. Als volwassen mannen delen ze hun zoektocht naar geluk, ieder op hun eigen manier. Pietro is een ‘wereldreiziger’ en Bruno verlaat nooit de berg van zijn (en Pietro’s) jeugd. Jacandra van den Broek van Lees Magazine had een gesprek met de auteur over vriendschap, eenzaamheid en onze plek in het universum.

Je roman De acht bergen is erg succesvol. De buitenlandse rechten waren al aan meer dan dertig landen verkocht voordat het boek verscheen en het werd bekroond met de prestigieuze Premio Strega Prijs. Hoe is het om zo’n succes te hebben?
Ik ben vooral heel blij dat ik nu de vrijheid heb om mijn boeken te schrijven en mijn werk te doen zonder me zorgen te hoeven maken over geld. Hiervoor moest ik altijd ander werk ernaast doen, zoals lesgeven, in de horeca werken en documentaires maken. Ik begon met schrijven toen ik achttien jaar oud was en heb zeven eerdere boeken geschreven, waaronder een roman, verhalenbundel, reisboeken. En ook een boek over schrijven. Dit is voor het eerst in mijn leven dat ik fulltime schrijver kan zijn, iets wat een onmogelijke droom leek toen ik achttien was. Hoewel ik het laatste jaar dan weer vooral veel gereisd heb om over mijn boek te praten. En net als veel andere schrijvers geef ik eigenlijk de voorkeur aan schrijven boven praten.

Zou een deel van het succes van deze roman verklaard kunnen worden doordat het verhaal een nostalgisch gevoel oproept van ‘going back to nature’? En hoe vermijd je als auteur dan dat de lezer de bergen alleen maar romantiseert en als een clichétegenhanger van de stad ziet?
Er is in onze maatschappij wel zo’n nostalgie gaande waarbij de natuur verheerlijkt wordt. Misschien draagt dat inderdaad bij aan de populariteit van mijn boek, ik weet het niet. Er zit denk ik ook iets universeels in Bruno’s gevoelens voor de bergen, zodat men die bij wijze van spreken in China net zo goed kan begrijpen als in Italië. Ik heb wel geprobeerd om het cliché te vermijden. Ik heb het in het boek om die reden niet over ‘natuur’, want zoals Bruno zegt is dat een nietszeggende, vage term. Ik noem het, net als Bruno, de bergen, de rivier, de bossen, het meer, allemaal dingen die een concreet beeld oproepen en die je om je heen ziet als je er middenin staat. Dingen die je misschien niet ziet als je vanuit de stad met een romantische bril op aan de bergen denkt. Voor mij is het geen cliché want ik woon daar zelf, het is mijn leven.

Dat is ook zichtbaar in je beschrijvingen, die van binnenuit zijn geschreven. Wie waren je literaire voorbeelden?
Mijn grote voorbeeld is de Italiaanse schrijver Mario Rigoni Stern, die vele romans heeft geschreven over de bergen. Andere leermeesters voor mij zijn Amerikaanse auteurs, zoals Jack London, Ernest Hemingway en Mark Twain, want in Italië hebben we geen grote traditie in landschapsfictie, we hebben een grote stadse literatuurtraditie. Als hoofdpersoon Pietro de bergen voor de eerste keer ziet, denkt hij ook aan Mark Twains Mississippi en Jack Londons Alaska.

Een andere verklaring voor het succes kan misschien gevonden worden in het feit dat de roman gaat over een vriendschap tussen twee mannen. Het is daarmee een tegenhanger van de succesvolle boeken over vrouwenvriendschappen zoals die van Elena Ferrante.
Je kunt zeggen dat er behoefte is aan authentieke relaties in de literatuur en mijn roman is een verhaal over een grootse vriendschap. Het thema van vriendschap was eigenlijk een beetje een vergeten onderwerp geworden in onze literatuur, we schrijven veel over familie, bijvoorbeeld liefdesrelaties en relaties tussen ouder en kind. Maar vriendschap was vergeten geraakt terwijl het een belangrijk thema was in onze klassieke literatuur. Ikzelf geef sterk de voorkeur aan vriendschap boven familie in mijn leven. Misschien juist wel omdat in Italië een groot familiegevoel de norm is. Ik krijg het nogal benauwd van familie, terwijl vriendschap me een gevoel van vrijheid geeft. En mannenvriendschappen zijn erg belangrijk voor mij. Ik heb vriendschappen nodig om me ergens geworteld en thuis te voelen.

Wil dat zeggen dat de vriendschap tussen Pietro en Bruno gebaseerd is op je eigen ervaringen met vriendschap? Wat maakt hun vriendschap zo bijzonder?
Dat klopt. Hun levens zijn compleet tegenovergesteld aan elkaar, maar hun karakters zijn nagenoeg hetzelfde. Soms lijken ze wel één en dezelfde persoon te zijn. Het zijn allebei heel gevoelige jongens en ze begrijpen elkaar zonder te praten. Maar hun lot verschilt, omdat ze op een andere plaats geboren zijn: de een is een stadsjongen en de ander een jongen van de bergen, de een krijgt daardoor wel onderwijs, de ander niet. Daar hebben ze niet voor gekozen maar het bepaalt wel dat de één een reiziger is en de ander altijd op dezelfde plaats blijft.

Hun verhaal deed me soms ook aan Brokeback Mountain van Annie Proulx denken. Is er misschien ook sprake van andere gevoelens dan vriendschap tussen Pietro en Bruno?
Grappig dat je dat zegt, ik hou erg van Brokeback Mountain en ik heb mijn verhaal geschreven met het idee dat Pietro verliefd zou kunnen zijn op Bruno. Er zijn scénes waarin ze lichamelijk contact hebben, zoals toen ze als jongens in bed lagen, of samen op de motor zaten. Pietro zegt dan ook dat hij gelukkig is. Dus misschien is Pietro’s geheim zijn liefde voor Bruno, maar ik weet het niet zeker. Ik laat het graag aan de verbeelding van de lezer over.

Welke karaktertrekken of eigenschappen van jezelf kunnen we in Pietro en Bruno terugvinden?
Ik ben verlegen, hoewel in het verleden meer dan nu. Ik hou er van om alleen te zijn, terwijl ik er tegelijkertijd bang voor ben om té alleen te zijn. Mijn verhouding tot eenzaamheid is gecompliceerd omdat het me enerzijds aantrekt en anderzijds angst aanjaagt. Beide personages hebben dat aspect in zich. Pietro zegt in het verhaal ook dat eenzaamheid iets positiefs maar tegelijkertijd iets negatiefs heeft. Alleen zijn is ook iets dat je moet ‘leren’ en telkens als je een tijdje onder vrienden bent geweest, moet je er weer opnieuw aan wennen.

Eenzaamheid is een belangrijk thema in het verhaal. Is het in dat verband een bewuste keuze om geen moderne communicatiemiddelen in het verhaal te laten voorkomen?
Enerzijds heb ik de mobiele telefoons om esthetische redenen uit het boek gelaten. Het geeft een mooier, opgeruimder beeld. Anderzijds is het ook een statement over dat thema. Ik denk dat we tegenwoordig te angstig zijn voor eenzaamheid. Mensen zijn geobsedeerd door communicatie. Mensen van mijn leeftijd en jonger denken dat ze niet kunnen leven zonder hun telefoon en internetconnectie, zelfs niet voor een paar dagen. Maar volgens mij is het belangrijk om juist wel een tijdje alleen met jezelf te kunnen zijn. Het vraagt om een ander soort concentratie. Het doet me pijn aan het hart om te zien dat we onze relatie met eenzaamheid aan het kwijt raken zijn.

Is dat ook de reden waarom je Pietro en Bruno tot zulke grote literatuurliefhebbers hebt gemaakt? Lezen vraagt ook om een bepaalde concentratie.
Ja, dat klopt. Ze zijn grote lezers inderdaad, met name van literaire romans. Dat is trouwens nog een eigenschap van mezelf die ik in mijn personages heb gestopt.

Als Pietro in Nepal is, vertelt een man hem over de acht bergen die de grote berg in het midden van de cirkel, Sumeru, omringen en samen de wereld representeren. Sommige mensen reizen langs de acht bergen, zoals Pietro, en andere mensen klimmen naar de top van Sumeru, zoals Bruno. Daarop vraagt de man “Wie zal er meer geleerd hebben, hij die langs de acht bergen gereisd is of hij die de top van Sumeru bereikt heeft?”. Wie denk jij dat het meeste leert?
Het is een open vraag in het boek. Het is een vraag zonder antwoord, denk ik. Ik probeer te reflecteren op het verschil, zonder naar een antwoord te zoeken. Sommige mensen komen tot een bewustwording of vinden rust in het een of het ander. Anderen realiseren zich dat ze iets van beide in zich hebben waarbij een deel in hen de berg Sumeru wil beklimmen, op één plek blijven, terwijl een ander deel in hen juist de acht bergen, de wereld, wil bereizen. Ik zelf behoor daar ook toe. Ik denk dat het ook niet goed is om alleen voor één manier te kiezen. Dat is ook waarom Bruno met bewondering naar Pietro kijkt en Pietro andersom ook naar Bruno. Ze hebben beiden op hun eigen manier veel geleerd. Ik lijk op het eerste gezicht misschien meer op Pietro maar ik heb zelf ook mijn berg Sumeru gevonden in een klein dorpje in de bergen. Ik ben daar nu ook belangrijke projecten begonnen zoals een literatuur- en kunstfestival en andere culturele evenementen. Dus misschien stop ik nu wel met reizen en begin ik aan de klim naar de top van mijn berg Sumeru.

Ben je zelf ook een bergbeklimmer in de letterlijke zin?
Ik heb als kind wel veel in de Alpen gewandeld en bergen beklommen, maar toen was ik nog erg jong. En net als Pietro had ik veel last van hoogteziekte. Nu geef ik net als hij de voorkeur aan een berghoogte van de middencategorie. Maar ik ben ook graag in steden, zoals hier in Amsterdam, vanwege hun schoonheid. En om mensen van heel verschillende pluimage te ontmoeten, want dat mis ik soms in de bergen.

Is het voor jou als schrijver noodzakelijk om de plaatsen waarover je schrijft te kennen?
Ja, het is voor mij heel belangrijk om naar die plaatsen toe te gaan en ze met mijn eigen ogen te aanschouwen. Schrijven is voor mij in zekere zin als fotograferen.

Romans als deze confronteren je als lezer met je eigen (onbeduidende) plaats in het universum. Is dat een onderwerp dat je bezighoudt?
Ja, je plek vinden in de wereld heeft me altijd beziggehouden. Je hebt mensen die sinds hun geboorte weten waar ze thuishoren. Maar ik ben het soort mens voor wie dat een zoektocht was. Ik denk dat ik die plek nu gevonden heb. Het is een plek waar je het gevoel hebt dat je kunt groeien en waar je iets kunt opbouwen dat belangrijk voor je is. Ik heb jarenlang in de bergen gewoond zonder daar te wortelen, zonder iets op te bouwen. Op een dag ben ik daar mee begonnen en vond ik die plek.

We hebben De acht bergen gekozen als leesclubboek van de maand oktober hier bij Lees Magazine. Ben je bekend met het fenomeen van leesclubs?
Wat een eer. Ja, als auteur ben ik wel bekend met leesclubs. Ik ben er ook heel dankbaar voor dat ze bestaan. In Italië hebben we te maken met een grote crisis in boekenland, misschien nog wel meer dan in andere landen. En leesclubs helpen auteurs om gelezen te worden. Dus ze zijn heel belangrijk.

Leent jouw boek zich er voor om in een leesclub te worden besproken of vind je het meer een boek dat tot contemplatie uitnodigt?
Dat hangt van de persoonlijkheid van de lezer af, denk ik. Ikzelf ben meer iemand die niet graag praat over wat een boek bij mij losmaakt. Maar er zijn vast ook veel mensen die juist wel graag hun ervaringen met anderen delen. Mijn boek nodigt in ieder geval uit om na te denken, of te praten, over je eigen plek in de wereld, waar je thuishoort of welke ‘bergen’ je wil bereizen. En over hoe je je verhoudt tot eenzaamheid. Dat zijn onderwerpen waarover ik lezers graag zie praten, maar ze kunnen het natuurlijk ook hebben over de ouder-kind relaties en het onderwerp van vriendschap of de gevoelens tussen Bruno en Pietro.

Ben je al bezig aan een volgende roman?
Ik zit nog in het denkproces. Om echt te beginnen aan het schrijfwerk moet ik eerst klaar zijn met het reizen en vertellen over dit boek. Daarvoor moet ik terug zijn op mijn berg, terug naar mijn normale leven, mijn boeken en de stilte. Ik wil mijn volgende boek laten gaan over een vrouw in de bergen, gebaseerd op het personage van Lara (de vrouw van Bruno), en andere personages uit mijn vroegere werk. Er zit iets krachtigs in de relatie die ik zag tussen sommige vrouwen die ik in de bergen heb leren kennen, en het idee van in vrijheid een nieuw leven beginnen. Daar wil ik graag een verhaal over schrijven. Maar daarvoor heb ik de stilte nodig.

Portretfoto van Paolo Cognetti © Jacandra van den Broek
Foto’s op locatie van Paolo Cognetti © Roberta Roberto