Interview met Haemin Sunim: We vergeten dat we een keuze hebben in hoe we naar een situatie kijken

In 2012 kwam Dingen die je alleen ziet als je er de tijd voor neemt uit in Zuid-Korea en tot ieders verbazing bleef het eenenveertig weken op nummer één van de bestsellerlijst staan. In drie jaar tijd werden er meer dan drie miljoen exemplaren van verkocht. Vertalingen volgden – in het Chinees, Japans, Thai, Frans, Engels en nu in het Nederlands. De auteur, Haemin Sunim, is een boeddhistische monnik, geboren in Zuid-Korea. Voor zijn studie verhuisde hij naar Amerika en studeerde daar aan Berkeley, Harvard en Princeton. Aanvankelijk wilde hij filmmaker worden, maar dat pakte anders uit. Inmiddels doceert hij Boeddhisme aan Hampshire College, woont afwisselend in New York en Seoul en is hij uitgegroeid tot een van de meest invloedrijke boeddhistische leermeesters van dit moment.

Onlangs is uw tweede boek uitgekomen, Houden van dingen die niet perfect zijn. Waarin verschilt dit boek van het eerste?
“Het tweede gaat over liefde, compassie en vergeving. Niemand is perfect en daarom is het juist belangrijk om liefdevol en mild te zijn voor jezelf en voor anderen. Als je liever bent voor jezelf, kun je liever zijn voor de wereld en kun je je bezighouden met wat je echt gelukkig maakt. Veel mensen voelen zich inferieur en waardeloos. Ze denken dat ze dat dat gevoel kunnen compenseren door te doen wat ze denken dat anderen van ze verwachten, door te pleasen, door hard te werken. Velen denken dat het antwoord buiten hen ligt, maar het ligt in jezelf. Als je je overweldigd en druk voelt, denk er dan aan dat je niet machteloos bent. Als je geest rustig is, is de wereld dat ook. Het eerste boek gaat vooral over rust nemen, over de tijd nemen om iets werkelijk te ervaren en hoe je mindful om kunt gaan met negatieve emoties zoals jaloezie en woede.”

Herkent u dat gevoel van je klein voelen?
“Zeker. Ik was een stil, introvert kind dat erg bezig met het behagen van zijn moeder, vader en leraar. In plaats van bezig te zijn met wat ik wilde en wat ik voelde, was ik bezig met wat de buitenwereld van mij verwachtte om zodoende de bevestiging te krijgen waar ik zo naar hunkerde. Naarmate ik ouder werd, realiseerde ik me dat ik niet op die manier in het leven wil staan. Als student zei ik in werkgroepen tegen alle opdrachten ‘ja’. In de hoop dat een volgende keer iemand anders ‘ja’ zou zeggen. Maar dat gebeurde niet. Ik voelde me moe en overweldigd, tot een collega tegen me zei: “Je moet eerst goed voor jezelf zorgen, dan pas kun je goed voor je omgeving zorgen.” Zelfs al bereiken we het hoogst haalbare, dan nóg kunnen we ons ongelukkig voelen. School en werk zijn dan misschien maatstaven voor succes, maar hoe ouder je wordt, hoe minder belangrijk deze dingen worden. Als je je zakelijke doelen hebt bereikt, ga je jezelf nieuwe, hogere doelen stellen waardoor je het gevoel krijgt dat je nog steeds niet genoeg hebt. Geluk wordt dan voor altijd onbereikbaar. De echte winnaar is iemand die gelukkig is met zijn leven.”

Onlangs stond er een artikel in de krant waarin werd gesproken over hoe Thaise monniken steeds meer te moeite hebben met weerstand bieden aan de verleidingen van het moderne leven. Ze kampen met overgewicht en geld zou de nieuwe religie zijn. Wat ligt hier ten grondslag aan?
“Waar mensen in het moderne leven het meest mee worstelen, is eenzaamheid en de angst ervoor. Dat ligt aan veel problemen ten grondslag. Op je verjaardag krijg je tachtig felicitaties via Facebook, maar ’s avonds heb je niemand om mee uiteten te gaan. We moeten de beperkingen inzien van wat technologie ons kan bieden. Om werkelijk iemand te leren kennen, moet je samen eten. Praten. Niet alleen over de mooie dingen, maar ook over de donkere dingen die ons pijn doen. We moeten ons kwetsbaarder op durven te stellen. Pas dan maak je werkelijk verbinding met iemand. Pas dan heb je het gevoel dat iemand werkelijk heb ontmoet. We moeten blijven praten, ook over onze verlangens en verleidingen.”

Social media voedt de eenzaamheid. Het is altijd feest op Facebook en Instagram…
“Ja. Een paar jaar geleden was ik in Vancouver om een lezing te geven. Er was mij verteld dat er een prachtige berg op even rijden afstand zou zijn, met een prachtig uitzicht. Maar om de top te bereiken, moest ik een wandeling van vier uur maken waarbij ik voortdurend insecten voor mijn gezicht moest wegwuiven. Eenmaal aan de top was ik uitgeput en had ik honger. Echter, op de foto die ik vervolgens nam, sta ik lachend. Ik postte de foto op social media en iedereen dacht dat ik een geweldige tijd had. Ja, ook ik vertel dus niet het hele verhaal. Onthoud dat wanneer je zelf naar foto’s op social media kijkt: het is nooit het hele verhaal. Het is hetzelfde met het negatieve nieuws dat we voortdurend in de krant lezen en op televisie zien: ook dat is niet het hele verhaal. Er is namelijk ook goed nieuws. We vergeten dat we een keuze hebben in hoe we naar een situatie kijken.”

Wat is voor u de grootste uitdaging in het leven?
“Ik zou graag wat vriendelijker willen zijn tegen willekeurige vreemden. Ik zou meer compassie willen hebben. Ook al heb ik deze boeken over liefdevol voor jezelf en anderen zijn, het wil niet zeggen dat het mij lukt om dat iedere dag in praktijk te brengen. Ik doe mijn uiterste best om dat te doen, dat beoefen ik iedere dag, maar ik ben ook maar gewoon een mens. Het is een lang proces. Overigens geldt andersom hetzelfde: om verlicht te zijn, hoef je niet per se een monnik te zijn.”

Als hoogleraar geeft u doordeweeks les, doet u onderzoek en schrijft u academische verhandelingen. In het weekend rijdt u een paar uur om uw plichten in de tempel van uw leermeester te vervullen. In de schoolvakanties heeft u zelfs het nog drukker: u moet oudere monniken bezoeken, als tolk fungeren voor monniken die geen Engels spreken, naar allerlei tempels om lezingen over de Dharma te geven en ook nog tijd zien te vinden om zelf te mediteren. Zo begreep ik uit uw boek. Zou een zen monnik zo’n volle agenda moeten hebben?
“Om eerlijk te zijn, vraag ik me dat inderdaad weleens af. Maar dan besef ik dat niet de wereld om me heen zo’n wervelwind is, maar mijn geest. De wereld heeft nog nooit geklaagd dat ze het zo druk heeft. Als ik diep binnen in mezelf kijk om te weten te komen waarom ik zo’n druk leven heb, besef ik dat ik het – tot op zekere hoogte – eigenlijk leuk vind om het druk te hebben. Als ik echt rust wilde, zou ik minder uitnodigingen om les te geven kunnen aannemen. Maar ik ben blij met die uitnodigingen, omdat ik het fijn vind om mensen te ontmoeten die om mijn raad vragen en ze te helpen met het kleine beetje wijsheid dat ik heb.”

Waarom bent u monnik geworden?
“Ik wilde weten wat de betekenis van het leven is. Omdat ik me bewust wilde worden van mijn echte wezen. Omdat ik mezelf niet wilde onderwerpen aan de maatstaf van succes van anderen. Omdat ik niet wilde sterven na een leven vol strijd om geld en macht. Op de middelbare school was ik ongelukkig en depressief. Er werd mij verteld dat mijn familie en vrienden mij succesvol zouden vinden als ik tot een goede universiteit zou worden toegelaten. Dan zou ik door de maatschappij worden gerespecteerd en zou er een mooie baan op me wachten. Ik hunkerde naar die erkenning en dat respect. Mijn familie was altijd arm geweest en ik dacht dat ik dat zou kunnen veranderen als ik maar hard genoeg studeerde en me fanatieker op mijn schoolwerk stortte dan de andere studenten. Ik wilde mijn tijd niet langer verdoen met me afvragen of mijn leven overeen kwam met een paar maatschappelijk bepaalde criteria voor succes. Ik had er genoeg van om aan de verwachtingen van anderen te voldoen.”

Het is een dunne lijn tussen voor jezelf kiezen en egoïstisch zijn. Hoe verhouden deze zich tot elkaar?
“Als je het van de ene kant bekijkt was mijn besluit misschien egoïstisch; van de andere kant gezien was het een moedige keuze. Maar ik moest maar één keer, één moment in mijn leven, proberen een leven zonder spijt te leiden. Zelfs al verachten sommige mensen me en drijven ze de spot met mijn besluit, pas nu ik het heb gedaan kan ik mezelf aankijken en vol vertrouwen zeggen dat ik van mijn leven hou. Er is er niets egoïstisch aan om eerst voor jezelf te zorgen. Het betekent niet dat je niet geïnteresseerd zou zijn in de gevoelens van anderen. Maar alleen als je gelukkig bent, ben je in staat de mensen om je heen gelukkig te maken. Als je niet goed luistert naar wat jij nodig hebt, word je angstig, moe en juist dán ga je je meer op jezelf richten.”

Wat betekent monnik zijn voor u?
“Voor mij betekent het dat ik, omdat ik als monnik geen familie heb, ik alle tijd heb om aandacht aan anderen te geven. Zo heb ik in Seoul de non-profitorganisatie genaamd The School of Broken Hearts opgezet. De school biedt gratis ondersteuning voor mensen die worstelen met kanker, sterfgevallen in de familie, scheiding, het opvoeden van een kind met een handicap, LHBT-problemen, werkloosheid, relatieproblemen, enzovoort. En ook voor mensen die net als ik af en toe aan milde depressies lijden. Vanuit het perspectief van de boeddhistische filosofie geef ik ze advies. Advies dat mijzelf ook helpt.”

Welk advies is dat?
“Bedenk allereerst wanneer er een deprimerende gedachte bij je opkomt, dat het alleen maar een enkele, voorbijgaande wolk aan de grote hemel van je gedachten is. Wanneer we wat afstand nemen en een deprimerende gedachte observeren, kunnen we zien hoe onbelangrijk hij is in het grotere geheel. En wanneer we het met rust laten in plaats van ons ermee in te laten, verdwijnt hij of verandert hij van vorm. We kunnen zeggen: O, wat interessant! Er drijft een wolk over, en al snel zal hij oplossen. Wat ook helpt: als je merkt dat je negatieve gedachten hebt, richt je gedachten dan op het huidige moment en haal adem in plaats van ze te serieus te nemen. Het helpt altijd als je je aandacht op je ademhaling richt, omdat ademen altijd in het heden gebeurt. Als je voelt dat je adem je lichaam in en uit gaat, ontspant je geest en vermindert de spanning in je lichaam.”

Uw boeken worden in zeer verschillende landen gelezen. Wordt er vanuit cultureel opzicht verschillend op gereageerd?
“Mensen stellen andere vragen. Ik kom nu net uit Londen en daar vragen ze me hoe om te gaan met de Brexit. Ze willen graag kalm blijven, maar ze zijn bang voor de toekomst. En in Duitsland vragen ze me hoe ze zich moeten opstellen naar de immigranten. Maar meeste vragen zijn hetzelfde: hoe moet je om gaan met gevoelens van woede en met de uitdagingen in het leven.”

Wat zei u tegen de Engelsen?
“Dat dit, net als al het andere, van tijdelijke aard is. Dit probleem zal voorbijgaan. Over vijf jaar zullen ze waarschijnlijk het woord Brexit niet meer kennen. Ik vertel ze dat hun angst voortkomt uit hun eigen gedachten waarin the worst case scenario zich voltrekt. Maar zover is het nog helemaal niet. Stop met zorgen maken. Het heeft geen zin. Als het zover is, is er nog genoeg tijd voor zorgen.”

Waarom maken we het onszelf zo lastig?
“Omdat we willen overleven. Het zit in onze genen. Maar wij hoeven niet meer te overleven zoals onze voorouders dat deden. We hoeven niet bang te zijn dat we plotseling worden aangevallen door een tijger, terwijl we zoeken naar voedsel. Probeer die zorgelijke gedachte tegemoet te treden met de gedachte dat je je pas zorgen gaat maken wanneer er werkelijk iets aan de hand is. Psychologen hebben aangetoond dat 95% van onze zorgelijke gedachten volstrekt zinloos zijn. Zonde van de energie. Richt je op het heden. Je zult je realiseren dat heel veel gedachten voortkomen uit irreële angstgevoelens.”

In uw nieuwste boek schrijft u over vergeving. Wie heeft u in uw leven moeten vergeven?
“Ik voel me een beetje beschaamd om dit te vertellen, maar dat is de immigratieadvocaat geweest toen ik naar Amerika kwam. Hij heeft het niet goed gedaan. Hij nam mijn geld aan in ruil voor beloftes. Maar hij heeft nooit aandacht aan mijn zaak besteed. Ik stond perplex en ik was zeer teleurgesteld. Ook mijn vader heb ik moeten vergeven. Hij was altijd erg beschermend. Onder de noemer ‘zorgen voor’ probeerde hij controle op me uit te oefenen.”

U schrijft ook dat we niet te lief moeten zijn.
“Als we zeggen dat iemand ‘lief’ is, bedoelen we vaak dat diegene anderen gehoorzaamt en niet assertief is. Met andere woorden: mensen die hun eigen verlangens onderdrukken uit eerbied voor de gevoelens van anderen, worden vaak ‘lief’ genoemd. Als iemand altijd naar me luistert en mijn raad opvolgt, vind ik diegene natuurlijk aardig en vind ik hem of haar een goed mens. Het lijkt erop dat ‘lief’ soms verwijst naar iemand die te veel aan anderen denkt en daardoor zijn eigen wil niet meer kan uitdrukken. Ik heb heel veel lieve mensen ontmoet die depressief zijn, paniekaanvallen hebben en aan andere emotionele stoornissen lijden die het gevolg zijn van moeizame menselijke relaties. Deze mensen zijn meestal zachtaardig, goedgemanierd en bezorgd om anderen. Het is het soort mens dat zichzelf opoffert en gewend is om de wensen van anderen boven die van zichzelf te plaatsen. Wees eerst lief voor jezelf. Dan pas kun je lief zijn voor anderen. Zeg wat vaker ‘nee’.”

Niemand is intrinsiek goed of slecht. Maar wat als iemand uw naasten iets aandoet. Hoever kan vergiffenis reiken?
“Vergeving betekent niet dat het acceptabel is wat iemand jou heeft aangedaan. Je wist niet de pijn uit die je voelt. Vergeving is puur voor jezelf. Niet voor de ander. Als je na jaren nog altijd kampt met negatieve gevoelens rondom een gebeurtenis, dan heeft dat een negatieve invloed op jóu. Door het los te laten, bevrijd je jezelf.”

Wat had u als kind graag geweten dat u nu weet?
“Dat mensen vooral met zichzelf bezig zijn en niet met mij. Ik dacht dat iedereen me beoordeelde op mijn kleding, mijn succes, mijn persoonlijkheid. Het was een zeer bevrijdende gedachte, zo rond mijn dertigste, toen ik me realiseerde dat mensen niet zo in mij geïnteresseerd zijn als ik altijd heb geloofd. Iedereen heeft recht op zijn mening. Meningen zullen er altijd zijn. Het wordt pas een probleem als jij gaat denken dat die mening op jou van toepassing is. Die mening zegt vaak meer over de persoon zelf. Je kunt niet bepalen hoe anderen over je denken. Als iemand je niet aardig vindt, accepteer dat en ga gewoon verder. Deze persoon ziet niet het hele verhaal.”