"Door de hbs is Nederland moderner, internationaler en rijker geworden."

De hbs was ‘de beste school die Nederland heeft gekend’. Roelof Bouwman en Henk Steenhuis schreven met Wij van de hbs een bestseller vol geschiedenis en nostalgie, die bovendien aan het denken zet: wat kunnen leren van de hogere burgerschool? Was vroeger alles beter?

Wat hebben oud-hbs’ers gemeen? Hoe kijken zij over het algemeen terug op hun schooltijd?
Ze hebben een prestatie geleverd (hbs-A eindexamen in 12 vakken, hbs-B eindexamen in 16 vakken) die je ongekend mag noemen. De hbs had dankzij de brede basis van het vakkenpakket een niveau dat gewoon heel erg hoog was. Waarbij we niet moeten vergeten dat ook de leraren bijzonder goed waren in de vakken die ze gaven en vaak ook erg veeleisend! Geen wonder dat veel voormalige leerlingen terugkijken op een mooie schooltijd maar soms ook verzuchten dat ze wel heel erg hard hebben gewerkt gedurende die vijf jaren.

Was de hbs elitair?
Ja, de hbs was in de 19e eeuw een opleiding voor kinderen uit de betere milieus. Het gymnasium bestond al maar minister Thorbecke wilde een moderne opleiding waar de nieuwe natuurwetenschappelijke inzichten op het curriculum kwamen. Ook vond hij het wenselijk dat kinderen les zouden krijgen in economische vakken (‘staathuishoudkunde’ heette dat toen) en dat ze de moderne talen goed zouden leren; Latijn en Grieks was iets moois, maar zo kwam (in zijn ogen) Nederland niet echt vooruit. Ook dankzij kennis van die moderne talen zou ons land internationaal hopelijk weer gaan meetellen. Later, in de loop van de 20e eeuw gingen de hbs-deuren vaker open voor kinderen uit eenvoudiger milieus, maar dan was wel de bedoeling dat ze heel erg goed waren – denk aan de timmermanszoon en latere premier Wim Kok.

Was de hbs inderdaad de beste school van Nederland?
Sommige critici denken dat we met die ondertitel een grap uithalen of dat we enkel de gymnasiasten willen pesten. Maar zo zit het niet. Het is heel bijzonder hoe goed de plannen van Thorbecke hebben uitgepakt: dankzij de hbs stroomden de laboratoria van bedrijven als Shell en Philips vol goede technici en kreeg de Nederlandse industrie een enorme impuls. Ook dankzij de hbs kwam de internationale handel (talenkennis) op een hoger niveau, dankzij de hbs kon Rijkswaterstaat de Zuiderzee droogleggen en ga zo maar door. Mede door de hbs is Nederland moderner, internationaler en rijker geworden, en dat succes kan geen enkel ander schooltype claimen.

Zou een leerling van nu nog passen op een hbs?
Nee, dat is zo goed als ondenkbaar.

Biedt de geschiedenis van de hbs een recept voor het onderwijs van nu en voor de toekomst?
Ja, gek genoeg wel – hoezeer de tijden ook zijn veranderd. Laat alsjeblieft de brede basis terugkeren in het vwo: je doet gewoon eindexamen in alle vakken en krijgt niet de kans voor het samenstellen van een pretpakket. Ook de goede en goedbetaalde leraren kunnen weer terug voor de klas – steevast met een wetenschappelijke opleiding. Verder zou het mooi zijn als leerlingen weer een toelatingsexamen doen zodat ze goed zijn voorbereid op de harde leerschool waar ze dadelijk naar binnen gaan.

Het boek staat hoog in de bestsellerlijst, wat verklaart dit succes?
Deels zijn de kopers mensen die zelf ooit op de hbs hebben gezeten. Ze zijn blij verrast om te lezen dat ze echt een bijzondere opleiding hebben gevolgd. Ook heb je mensen die kwaad zijn om hoe het Nederlandse onderwijs is verkwanseld – die zijn niet vergeten hoe goed ons onderwijs ooit was en willen graag nog eens met eigen ogen zien hoe het er hier ooit aan toeging, in een tijdperk dat de 'onderwijsvernieuwing' nog niet bestond.

Hoe zijn de reacties op het boek?
Sommige lezers denken – ten onrechte – dat we zelf ook op de hbs hebben gezeten. Dat vatten we natuurlijk op als een compliment. Verder vertelde iemand ons – hij sprak uit ervaring - dat je ook in de Verenigde Staten bewondering kunt oogsten als je zegt dat je een hbs-diploma hebt. Omdat ze die letters daar associëren met de zeer prestigieuze Harvard Business School. Zo bezien was de hbs dus echt een grenzeloos succes.