Jacob Vis: Merdeka vertelt bij al zijn gruwelijkheden, een getrouw beeld van de waarheid

Met een sterke voorkeur voor het spannende boek (fictie, non-fictie en faction) probeert Cees alles te lezen wat er in dit genre verschijnt. Inmiddels liggen er al enkele duizenden gelezen boeken achter hem. Vanaf 2005 recenseert hij ook en vinden lezers én auteurs zijn reviews niet onbelangrijk en worden vaak gezien als advies.

Het verhaal in Merdeka is best wel realistisch door u beschreven. De titel die is gebruikt betekent Vrijheid en het was een strijdkreet van de pemoeda’s (jeugdige strijders). Hoe waarheidsgetrouw is ‘Merdeka’?
Het boek komt dicht bij de waarheid. Ik heb veel research gedaan en me bij het schrijven en de voorbereiding steeds de vraag gesteld: is dit realistisch? Als ik naar eer en geweten met ‘ja’ antwoordde, dan verscheen de scene op papier, hoe gruwelijk hij ook werd.

In hoeverre is Merdeka en zijn de eerdere twee boeken (Tandem en Moerta) biografisch?
Merdeka is het sluitstuk van mijn drieluik over de nadagen van Nederlands-Indië. Ik heb voor die periode gekozen omdat ik me er door familiebanden of als tijdgenoot nauw bij betrokken voel. Daarom heb ik in de drie boeken, die de laatste halve eeuw van de kolonisatie overspannen, steeds een ik-figuur als hoofdpersoon genomen en hun belevenissen zo intens doordacht en in gedachten beleefd dat het mijn eigen ervaringen lijken. Dat kan natuurlijk niet, want in de periode van Tandem en Moerta bestond ik nog niet en tijdens de koloniale oorlog was ik een kind. Toch ging het inleven in de hoofdpersonen als vanzelf. Het was alsof ze hun verhaal dicteerden en me toestemming gaven zichzelf in de eerste persoon enkelvoud als romanpersonage tot leven te brengen.

Indisch en research

Uw familie heeft een Indisch verleden. Heeft u het land weleens bezocht, in de tijd van Nederlands-Indië of later als Indonesië?
Nee, ik ben er nooit geweest en toch voelt het als het land van herkomst. Een oud-planter die me belde na Tandem en hoorde dat ik er nog nooit ben geweest wilde het eenvoudig niet geloven: ‘Je maakt een grapje. Jij moet er jaren gewoond hebben!’

Kunt en wilt u iets vertellen over de research die u hebt gepleegd over de gebeurtenissen in Nederlands-Indië voor de gebruikte onderwerpen die geen fictie zijn. Hebt u daar ook ooggetuigen voor gevonden en benaderd?
Ik heb talloze bronnen gebruikt en in de loop van jaren ook ooggetuigen gesproken die sterk uiteenlopende meningen verkondigden. Variërend van ‘ik heb geen schot gelost’ tot bekentenissen die onder geen beding onder hun ware naam naar buiten mochten komen. Alweer: ik ben er van overtuigd dat Merdeka bij al zijn gruwelijkheden, een getrouw beeld van de waarheid geeft.

Hoewel de verhalen rondom commissaris Ben van Arkel en de romans over Nederlands-Indië beiden zijn voorzien van een dosis spanning, zijn ze van opzet volledig anders. Hebt u een bepaalde techniek om beide soorten spanning niet met elkaar te vermengen? Of moet u in een andere mood zijn om het een of het ander te kunnen schrijven?

In de historische romans schrijf ik over mezelf. In feite zijn het gefingeerde autobiografieën. In de thrillers gebruik ik ook vaak een ik-figuur, maar dat is nooit Ben van Arkel, hoewel hij vaak (ten onrechte) als mijn alter ego wordt gezien. In dat genre zijn mijn ik-figuren zuiver functioneel om het verhaal vanuit dat personage te belichten.

Schaamte?

Welke vraag ziet u hier niet gesteld maar u wilt het antwoord toch graag met uw lezers en andere geïnteresseerden delen?

Vraag Jacob Vis: In Merdeka staan een aantal uiterst realistisch beschreven wandaden van het Nederlandse leger waarvan de daders in een tribunaal als oorlogsmisdadigers zouden worden veroordeeld. Dat geeft sommige lezers, voor wie de kolonie Nederlands-Indië een paradijs was, een onbehagelijk gevoel. ‘Wij’ waren toch zo goed voor de inlanders? Ook Jan Bax, hoofdpersoon in Merdeka, noemt zijn jonge jaren op Java een jeugd in het Paradijs. Bent u niet beducht dat u, net als hij, als nestbevuiler wordt gezien? Alles wat er misging in die periode wordt hier met de mantel der liefde bedekt. U rakelt al die wandaden meedogenloos op. Moeten wij ons collectief schamen voor de daden van destijds?

Ja. De Nederlands-Indische literatuur wordt gekenmerkt door de gedachte aan tempo-doeloe: een paradijselijke staat waarin de bovenliggende partij, de koloniale machthebber, het buitengewoon goed had en welwillend met hun bediendes omging. Terwijl de onderliggende partij, de overgrote meerderheid van de inheemse bevolking, op de grens van armoede en uitbuiting leefde. Als wij Nederlanders, werkelijk zo goed voor de bevolking gezorgd hadden als we in die tempo-doeloe verhalen lezen en schrijven dan waren ‘we’ na de Japanse bezetting weer met gejuich ingehaald en waren blank en bruin samen gewoon op dezelfde voet verder gegaan.