Marjolijn Hof over de categorisering van boeken: “Ik blijf tegen de klippen op geloven in het grenzeloze lezen”

Gerenommeerd jeugdboekenschrijfster Marjolijn Hof, onder andere bekend van de boeken Lepelsnijder, De regels van drie en Een kleine kans, hield woensdagavond de 20^ste Annie M.G. Schmidtlezing in het Kinderboekenmuseum in Den Haag. In haar pleidooi trok Hof de categorisering van boeken in twijfel. “Zodra je een boek indeelt, categoriseert, zeg je niet alleen wat het wel is, maar onbedoeld ook wat het níet is”, meent Hof.

Etiketjes, categorieën en vooropgezette meningen

Je zou haar lezing, getiteld ‘Een noodzakelijk kwaad?’ een pleidooi voor grenzeloos lezen kunnen noemen. Wat doe je met boeken die zich niet in een hokje laten stoppen? “Ik begrijp dat categorisering een noodzakelijk kwaad is; er valt niet aan te ontkomen. En natuurlijk is het handig om te weten bij welke leeftijd een boek past. Als we er vanuit gaan dat we de lezer het beste kunnen bereiken door boeken overzichtelijk in te delen, is het zelfs een prachtig hulpmiddel. Maar voor mij is het belangrijk om te blijven bedenken wat dit betekent”, zegt Hof.

Leeshokjes

Zelf heeft Hof nooit in hokjes gelezen. “In de woonkamer stonden kasten vol fotoboeken, romans, gedichtenbundels, kinderboeken en een flinke hoeveelheid aan prentenboeken, die mijn vader voor zichzelf had gekocht.” Hij leerde haar dat je nooit te oud bent voor een boek. Maar toen zij als elfjarige in de plaatselijke bibliotheek het boek De zwarte hengst Bento van Ditha Holesch wilde lenen, vroeg de bibliothecaresse haar naar haar leeftijd. Het boek was voor kinderen vanaf 13 jaar. “Ze pakte het boek uit mijn handen en legde het op de opruimkar. ‘Zal ik je naar de goede kast brengen, met boeken voor jouw leeftijd?’”, zei ze tegen Hof. “Die dag leerde ik dat er leeshokjes bestaan. Ben je te jong voor het ene boek, dan ben je ook meteen te oud voor het andere.”

Zelf zoeken naar verhalen

Toen ze zelf jeugdbibliothecaresse werd, nam ze zich voor nooit een lezer te dwarsbomen. In haar kinderkamer, binnen handbereik, lag De ark van Annie M.G. Schmidt. Een bundel met verhalen en gedichten, samengesteld door Annie. “Het belangrijkste boek uit mijn jeugd. Het werd symbool van het grenzeloos lezen. ‘Zelf zoeken naar verhalen,’ schrijft Annie in het voorwoord. ‘Zelf kiezen, helemaal alleen. Dat is het. En vooral geen volwassenen die je iets aan willen smeren.’”

Dat éne boek aan die éne lezer

Maar ook Hof weet dat je een paar duizend boeken nu eenmaal moet ordenen. “Om te beginnen was een boek of een jeugdboek, óf voor volwassenen. Was het een jeugdboek, dan kon je er donder op zeggen dat bijna geen volwassene het wilde lezen.” Ze merkte op dat zowel kinderen als volwassenen wel wat meer rond mochten snuffelen. “Iets grenzelozer lezen. Ik probeerde niet te betuttelen, niemand iets aan te smeren, maar te helpen. Desnoods met zachte dwang. Ik koppelde boeken aan lezers. Niet zomaar boeken, niet zomaar lezers, nee: dat éne boek aan die éne lezer.”

Structuur en ordening

“De hokjes die werden gecreëerd in de bibliotheek waren een noodzakelijk kwaad. Zelf zoeken naar verhalen, zelf kiezen, helemaal alleen, dat was voor de meeste lezers niet zo eenvoudig.” Zonder structuur en ordening waren boeken onvindbaar, zegt Hof. “Maar door diezelfde structuur en ordening verdwenen sommige boeken juist uit het zicht. Neem bijvoorbeeld Tom Tippelaar van J.M. Verburg en Annie M.G. Schmidt. Prentenboek, leesboek, jeugdboek, sprookjesboek, boek voor volwassenen? Het werd te weinig uitgeleend, omdat het áltijd in het verkeerde hokje stond. Iedere etikettering droeg, zo bleek, een beperking met zich mee. Zodra je een boek indeelt, categoriseert, zeg je niet alleen wat het wel is, maar onbedoeld ook wat het níet is.”

Loswekers

Om ervoor te zorgen dat de boeken de juiste lezer blijven bereiken, hebben we meer loswekers nodig, vindt ze. “Die dat ene boek aan die ene lezer kunnen koppelen. Die boeken uit hun hokjes kunnen tillen, en die het grenzeloze lezen voor individuen kunnen stimuleren.”