Lana Lux: "Kukolka is een genadeloos realistische roman over een leven aan de rand van de maatschappij."

Oekraïne, jaren negentig. Op zevenjarige leeftijd ontsnapt Samira uit een weeshuis, en gaat op zoek naar vrijheid en naar een thuis. Ze komt terecht in een huis met andere kinderen, zonder stroom, warm water of wc. Dat vindt ze niet erg, want ze heeft een eigen bank om op te slapen en een bijna volwassen vriendin, die haar alles leert. Bovendien heeft ze een baantje: bedelen. Ze is er goed in want niemand kan dit mooie kind weerstaan. Ook Rocky niet. Hij is gefascineerd door Samira, zijn nieuwe beschermelinge, en noemt haar Kukolka, popje. Als Kukolka hem lang genoeg masseert, krijgt ze zelfs chocola. Alles lijkt perfect. Of toch niet? Kukolka is een genadeloos realistische roman over een leven aan de rand van de maatschappij, met een heldin die ondanks alles niet optimistischer had kunnen zijn.

Kukolka doet me denken aan Een klein leven van Hanya Yanagihara, met als verschil dat het einde van Kukolka mogelijkerwijs minder definitief is voor de hoofdpersoon. Komt het goed met Samira?

Nu ik wat meer interviews heb gegeven, kom ik erachter dat er drie type lezers zijn. De eerste lezer bedankt voor het happy end van het verhaal, de tweede vraagt waarom het slecht afloopt en de derde vraagt waarom het boek een open einde heeft. Voor mij is het een zeer realistisch einde. Ik heb veel research gedaan naar meisjes als Samira en er zijn overlevenden zoals zij. Samira heeft als ‘voordeel’ dat ze geen familie heeft voor wie ze zich hoeft te schamen, aan wie ze zou moeten vertellen welke verschrikkelijke dingen ze heeft moeten doen – ze kan na afloop als een kameleon door het leven gaan. Ook kon ze niet gemanipuleerd worden met de dreiging dat áls ze weg zou lopen, men haar familie iets aan zou doen, wat vaak gebeurt. Als de politie al aan de deur komt bij die bordelen, zullen de meisjes zeggen dat er goed voor ze wordt gezorgd, dat ze goed geld verdienen en dat ze niet weg willen. De meisjes wordt ook verteld dat de politie corrupt is in Duitsland. En dat geloven ze. In de landen waar ze vandaan komen, is de politie over het algemeen ook corrupt.

Samira heeft nooit een leven gekend zoals de meeste andere meisjes, ze heeft nooit liefde gekend. Al van jongs af heeft ze geleerd zich aan te passen om straf te voorkomen. Daar heeft ze in zekere zin op latere leeftijd als tiener, wanneer ze wordt verhandeld en wordt uitgebuit, profijt van. De meeste meisjes die aan dergelijk fysiek en geestelijk misbruik ontsnappen, ontsnappen via de dood. Als je dit overleeft, kun je dat als een happy end beschouwen. Hoe verder te leven met de trauma’s, is een ander verhaal. Happy is het echter niet.

Samira is nog zo jong en daardoor ook heel naïef. Bijna lief naïef. Over haar lichaam, seksualiteit, uiterlijk, de mannen om haar heen. Hierdoor lijkt ze vaak ook niet het gevaar in te zien van de situaties waarin ze zich bevindt.

Het níet weten, is ook haar redding. Ik zie het als ik in de speeltuin ben: kinderen klimmen op hoge toestellen, lopen over randjes. Pas op het moment dat een ouder zegt ‘pas op!’, vallen ze. Omdat ze dan plotseling de diepte zien, het wankele evenwicht voelen. Kinderen zijn onbevreesd, ze hebben een nog onaangetast basisvertrouwen en Samira is ook een kind. Lange tijd voelt ze zich veilig op plekken waarvan volwassenen weten dat ze zeer onveilig en ongezond zijn, omdat ze niet beter weet.

Is dit het boek dat je oorspronkelijk wilde schrijven?

Het begon ermee dat ik zwanger was en een cursus wilde doen. Het werd een cursus creatief schrijven. Ik wilde een kinderboek gaan schrijven. Aanvankelijk had ik de onderwerpen die in Kukolka aan de orde komen, absoluut niet voor ogen. Een van de opdrachten was: schrijf een achtergrondverhaal bij een foto. Ik kreeg die wereldberoemde foto met dat Afghaanse meisje met die heldere groene ogen. Iedereen kent het ware verhaal achter die foto. Dat zou funest voor je creativiteit kunnen zijn, maar bij mij ontstond spontaan het verhaal van Samira.

Het lijkt alsof je het boek in één keer hebt geschreven, zo vloeiend leest het.

Overal heb ik informatie vandaan gehaald, uit kranten, verhalen, maar vooral van de protagonisten die in mijn hoofd zaten. Het klinkt misschien vreemd, maar Samira vertelde me haar verhaal in mijn hoofd. Ik moest het zo opschrijven, vanuit haar perspectief, met haar verwondering. Het was niet makkelijk om dit boek te schrijven, maar ik voelde een diepe noodzaak. Ik móest het schrijven. En ik beschouwde het als mijn plicht om sterk te zijn en het boek af te maken. Ik was het verplicht aan de meisjes. Ik voelde me bevrijd nadat ik klaar was. Mijn man was overigens ook wel blij. Ruim tweeënhalf jaar heb ik iedere avond alles gelezen en bekeken wat er maar over mensenhandel, prostitutie en pedofilie te vinden is. Sommige mensen zeggen me dat ze het boek in één keer uitlezen. Ergens vind ik dat moeilijk – ook al is het bedoeld als compliment - omdat ik denk dat je dan niet alle lagen van het verhaal tot je kunt nemen. En de volle omvang van de problematiek en de verschillende thema’s die in het boek aan de orde komen.

Het gaat over meer dan mensenhandel, macht, misbruik en vernedering.

Het gaat óók over Samira’s overlevingskracht. Over schoonheid en over stigma’s; in het weeshuis in de Oekraïne was ze lelijk, was ze een zigeunermeisje dat het in haar bloed zou hebben om te stelen. Om slecht te zijn. Later in Berlijn is ze mooi, in de ogen van Rocky en Dima. Het gaat over identiteit; wat geeft een naam jou mee in het leven. Hoe bepalend is een naam? Het gaat over hoop: de hoop van de meisjes dat ze genoeg zullen verdienen om uit het bordeel weg te kunnen gaan. De schuld in te kunnen lossen die ze hebben opgedaan toen ze werden verkocht. Maar dat gaat nooit gebeuren. De schuld wordt alleen maar hoger, omdat ze voor condooms, glijmiddel, huur van kamers, kleding, drugs en medicijnen absurde bedragen moeten afstaan. Een schuld die niet eens van hen is. Het gaat om vertrouwen, Samira vertrouwt de mannen om haar heen. Het gaat om verlies, om het verlies van dat vertrouwen. Over emigratie; als je geld hebt, ben je te gast. Dan zal je het goed hebben. Zo niet, dan blijf je een immigrant. Iemand die niet thuishoort. Je denkt dat jullie in Amsterdam open minded zijn? Ik denk dat je dat aan iemand moet vragen die hier niet is geboren of al lange tijd woont. Vraag het maar aan de vreemdeling.

Is Lana Lux jouw echte naam?

Nee, het is mijn artiestennaam. Als mijn echte naam op het omslag zou staan, zouden mensen het boek anders lezen. Dan zouden ze denken dat ik Samira ben. Dat ik een Russisch meisje ben. Het zou de manier waarop mensen mij zien, beïnvloeden. Deze naam geeft me veel meer vrijheid. Lana Lux kan iedereen zijn.

Het boek is niet gebaseerd op jouw leven, maar in hoeverre speelt jouw verleden een rol in het verhaal?

Ik heb me al als heel jong meisje verwonderd over hoe mensen zo verschillend in het leven terecht kunnen komen. Waarom groeit de een op in een rijk gezin, waarom wordt een ander geboren in een gezin waar de ouders alcoholist zijn en de kinderen verwaarlozen. Waarom? In de jaren ’90 in de Oekraïne, waar ik tot mijn tiende heb gewoond, waren er veel zwerfkinderen op straat. Ik zag ze en vroeg me altijd af wat ik zou doen als ik op straat moest zwerven, als ik een van die kinderen zou zijn. Waar zou ik naartoe gaan? Zou ik auto’s wassen of zou ik stelen? Ik denk dat ik op zou geven. Ik zou niet zo kunnen zijn als Samira.

Hoeveel meisjes zijn er als Samira?

Heel weinig. De meesten overleven het niet. Of ze worden teruggestuurd naar hun land van herkomst. Maar om zulke dingen mee te maken als Samira hoef je geen weesmeisje uit Oost-Europa te zijn. Ik kreeg een ontroerende reactie van een 13-jarig meisje dat het boek had gelezen en in haar hart had gesloten. Ze schreef dat ze zich helemaal kon identificeren met Samira wanneer ze in de ban is van Dima. Dat ze dacht dat zoiets haar ook had kunnen gebeuren. De loverboy techniek werkt in alle lagen van de bevolking bij meisjes van die leeftijd. Maar niet meer bij dit meisje, nu ze Kukolka heeft gelezen. Dat is toch fantastisch.

Heb je zelf geweld ondervonden?

Ja. In ieder leven zit een vorm van geweld.

Je hebt zelf ook een dochter, hoe ga je met haar om met al deze kennis in je achterhoofd?

Mijn dochter is vier. Ik praat over alles met haar, omdat ze veiliger is als ze weet wat er mis kan gaan. Als we in een grote ruimte zijn of op een groot plein, dan vraag ik haar: Wat zou je doen als we elkaar nu uit het oog zouden verliezen? Ik wil haar daarmee het gevoel geven dat ze een keuze heeft. Dat ze controle over een situatie kan hebben. Dat er een uitweg is. Ik wil niet dat ze gaat zitten huilen in een hoekje en afwacht. Er zijn mogelijkheden.

Ik wilde Samira van het papier plukken en haar redden. Ik voelde me machteloos. Wat kun je doen als individu, wat doe jij?

Er is een Joods gezegde: ‘Wanneer je een mens redt, red je de mensheid.’ Daar houd ik me aan vast. Daar zou iedereen zich aan vast kunnen houden. En als je iemand niet kunt helpen, zeg het. Zeg: ‘Het spijt me, maar ik kan jou op dit moment niet helpen.’ Dan laat je iemand weten dat je die persoon in ieder geval hebt gezien. Dat hij of zij niet onzichtbaar is. Door contact te maken en vriendelijk te zijn, creëer je een opening. Je geeft iemand een mogelijkheid om hulp te vragen en op zijn minst laat je zien dat diegene jouw vriendelijkheid waard is.

Zijn de daders ook slachtoffer?

Ik denk niet dat iemand met een fijne, liefdevolle jeugd in deze business terechtkomt. In die zin zijn ze inderdaad benadeeld. Maar dat mag nooit hun daden rechtvaardigen. Dat mag nooit een excuus zijn. Ja, tot op zekere hoogte zijn we als mens gedetermineerd, maar we hebben een vrije wil. We besluiten zelf iedere dag hoe te leven.

Je wilt het woord slachtoffer liever niet gebruiken?

Het insinueert dat die meisjes, vrouwen, lijdzaam zijn. Niet sterk. Het woord is zo definitief, alsof hun lot vastligt voor de rest van hun leven. Maar wat er ook gebeurt, het zijn survivors. Met medelijden helpen we ze niet. We moeten hun kracht zien.

Over Lana Lux

Lana Lux werd in 1986 in Dnipropetrowsk (Oekraïne) geboren. Op tienjarige leeftijd vluchtte ze met haar ouders naar Duitsland. Ze studeerde voedingswetenschappen en volgde de toneelopleiding aan de Michael Tschechow Studio in Berlijn. Nu woont ze met haar man en dochter in Berlijn. Kukolka is haar debuut.

Wil je altijd op de hoogte zijn van de boeken binnen jouw favoriete genre? Stel je voorkeur in en ontvang updates.

Ga jij voor het ebook of kies je voor de paperback?