Lieve Eberhard, in antwoord op je vragen

Op 7 september 1983 stuurde Eberhard van der Laan (Leiden, 28 juni 1955 – Amsterdam, 5 oktober 2017) een brief met ruim 30 vragen aan zijn moeder en met de volgende begeleidende woorden: ‘Mijn bedoeling is om er achter te komen hoe jullie persoonlijke ervaringen zich verhouden tot de officiële geschiedschrijving. Om jullie persoonlijke ervaringen beter te kennen en de officiële geschiedschrijving beter te begrijpen. De vragen zullen je afwisselend persoonlijk (impertinent!) en theoretisch voorkomen. Succes bij het beantwoorden ervan, daar reken ik op.’ Zij schreef hierop een zeer persoonlijk en authentiek verslag over wat zij, haar man en hun vrienden in het verzet meemaakten. Dit verslag verscheen later in boekvorm met de titel: Lieve Eberhard.

Zeggingskracht

Haar verhaal begint bij de eerste vijf dagen van de oorlog, die de opmaat waren voor een reeks van steeds benauwender ervaringen in de erop volgende jaren. De zeggingskracht is groot, omdat door de persoonlijke en plaatsgebonden ervaringen heen, het verhaal van vele anderen zichtbaar wordt. Tijdens de uitzending van Zomergasten waarbij oud-burgemeester van Amsterdam Eberhard van der Laan te gast was, vertelde hij over de moed van zijn ouders en over dit boek van zijn moeder, dat eerder in 1987 verscheen.

Woord vooraf

Fragment

Dat deportatie de bedoeling was, begrepen wij toen begonnen werd met het houden van razzia’s in straten en huizen, om zoveel mogelijk Joodse landgenoten te arresteren. Want allen die gepakt werden – of die zich bij de Duitsers meldden als ze daartoe werden opgeroepen – werden weggevoerd, eerst naar een kamp in Schoorl, later naar Westerbork, nog later als vee in eindeloos lange volgestampte goederentreinen, over de grens naar Duitsland. Wij dachten toen dat de bezetters de Joden naar werkkampen wilden vervoeren, om hen te isoleren en in te schakelen bij de Duitse oorlogsindustrie. De onderduikers die niet gepakt waren en waarmee wij vanaf eind februari ’41 in aanraking kwamen, deelden onze mening over die werkkampen. We waren wel bang dat de behandeling in die kampen slecht zou zijn, en dat veel ouderen en zieken het verblijf in een kamp niet zouden overleven. Het grote verschil tussen vroeger en nu is dat wij, beschut en beschermd van jongsaf, ons een miljoenenmoord niet konden voorstellen, terwijl de naoorlogse generatie van jongsaf heeft beseft dat mensen inderdaad tot beesten kunnen verworden, die hun medemensen, jong en oud, bij duizenden en duizenden in koelen bloede vermoorden. Ik beklaag jou en je naoorlogse tijdgenoten, Eberhard, vanwege de onzekerheid die dit besef in jullie levens heeft gebracht. Wij kregen, na de oorlog, bevestiging van wat wij dachten dat wilde geruchten waren: miljoenen mensen waren vermoord. Totdat wij de gruwelijke, misselijkmakende documentaires uit de concentratiekampen zagen, hadden wij geen voorstelling van wat later de holocaust werd genoemd.

Alles voor de stad

Op 30 juli 2017 was Eberhard te gast bij het VPRO-televisieprogramma Zomergasten. De uitzending trok bijna een miljoen kijkers en was daarmee een van de best bekeken afleveringen. Op 18 september 2017 legde hij zijn taken neer, nadat hij van zijn artsen te horen had gekregen dat hij uitbehandeld was. In een brief gericht aan alle Amsterdammers lichtte hij zijn besluit toe. Op 20 september 2017 hielden honderden mensen een staande ovatie bij de ambtswoning (Herengracht 502) om hun burgemeester te bedanken. Aansluitend zongen de aanwezigen het nummer Aan de Amsterdamse grachten. Twee dagen later kreeg Van der Laan de gouden Medaille van de Stad Amsterdam uitgereikt in de ambtswoning door locoburgemeester Kajsa Ollongren en de wethouders. Deze medaille, die burgemeesters altijd bij hun afscheid krijgen uitgereikt, was in dit geval voorzien van het motto van Van der Laan, "Alles voor de stad". Op 5 oktober 2017 overleed Van der Laan op 62-jarige leeftijd aan de gevolgen van zijn ziekte. Hij was zijn hele leven geïnteresseerd in geschiedenis en door de belevenissen van onze ouders had de Tweede Wereldoorlog zijn speciale belangstelling. Hij was van plan een inleidend hoofdstuk te schrijven bij deze heruitgave, maar helaas is dit hem niet gegund.

Dit zijn zes beelden van J.P. van der Laan-Boelens en haar kinderen en man. Je kunt ze alle 6 bekijken door op de knop rechtsonder in de foto te klikken.