“Ik wil dat er nagedacht wordt over de dingen die ik schrijf.’’ - Marcel Möring

Januari 2017 – ‘Ik ben geboren in een woud zonder grenzen, oud en woest als de schepping zelf, waar de bizon zwierf en de bomen ouder waren dan alles wat leefde.’ Met die woorden begint Marcel Möring zijn nieuwste roman Eden. Een verhaal dat de lezer meeneemt in de wereld van de jongen zonder naam, zijn zoektocht naar een mystiek en goddelijk boek, maar vooral een zoektocht naar zichzelf. Möring gebruikt filosofie om beelden te creëren in het hoofd van zijn lezers, maar deinst tegelijkertijd niet terug om binnen een tweede, hedendaagse tijdlijn, met behulp van veel directer taalgebruik , een psychiater eveneens een zoektocht naar zichzelf te laten ondergaan. Het ene verhaal lijkt in alles lijnrecht tegenover het andere te staan. Lijkt, want in de boeken van Möring is niets zoals het lijkt.

Sprookjesachtig en modern

Marcel, gefeliciteerd met je prachtige roman. Het is een fantastisch boek om te lezen, maar vraagt wel wat van de lezer. Er moet ‘gewerkt’ worden. Hoe kijk je hier zelf naar?
Ik zit hier niet echt mee, maar het probleem is natuurlijk dat het een heel onmodieus boek is. De boeken van tegenwoordig moeten lekker weglezen en amuseren, daar is de industrie op gericht. En die vraag wordt ook beantwoordt. Er zijn veel auteurs en filmmakers die erop gericht zijn om mensen te amuseren. Een roman heeft veelal de bedoeling om mensen te laten nadenken. Ik ben zelf geïnteresseerd in een boek dat wat van je vraagt en dat zijn dan ook de verhalen die ik schrijf.

Is de rol van de roman in dat opzicht dan veranderd ten opzichte van vroeger?
Zeker. Er is mijn inziens een hele grote kloof ontstaan tussen de rol van de roman vroeger en de rol die deze nu speelt. Vroeger kon je in een roman vinden hoe wij dachten over de wereld en wat we dagelijks tot ons nemen. In een roman maak je deel uit van elkaars verhaal. De laatste decennia is dat een stuk minder populair. Het is nu totaal anders.

Kun je hiervan een voorbeeld geven?
Als je kijkt naar de huidige programma’s op de televisie dan bestaan deze allemaal uit formule verhalen. Ik heb wel eens een test gedaan en gekeken wat er elke avond op televisie te zien is en dan vind je een grote hoeveelheid geweld. Series waarbij je altijd precies weet wat er gaat gebeuren. Iemand die met veel gedoe probeert zijn daad te verhullen en uiteindelijk toch wordt gepakt. Mensen zijn minder kritisch en ik ben dan ook niet verbaasd dat er zoveel nepnieuws is tegenwoordig. Een roman roept vragen op en zet aan tot nadenken.

Op wat voor manier weerhoudt zich dat tot jouw roman Eden?
Bij een roman gaat het erom dat je als schrijver een wereld creëert waarin de lezer kan verdwijnen. Ik vind dat persoonlijk heel belangrijk. Op die manier gaat de lezer mee met de personages. In Eden slaat Niekas bijvoorbeeld op een gegeven moment op de vlucht als zijn vriendin wordt vermoord. De lezer begrijpt de echte reden achter Niekas’ vlucht. Dat komt omdat de lezer is opgegaan in het verhaal.

Maar dat in het verhaal opgaan is extra lastig voor de lezer bij het format waarin je Eden hebt geschreven. De bijna mythische, sprookjesachtige tijdlijn waarin Niekas de hoofdrol speelt met aan de andere kant de realistische, moderne tijdlijn waarin Mendels verhaal wordt verteld.
Dat klopt, maar het is dan ook aan mij als schrijver om dit geloofwaardig te maken en de lezer bij de les te houden. Vanuit de wereld van Niekas ga je vrij plotseling over naar een psychiatrisch ziekenhuis en dan slaat de verwarring toe bij de lezer. Twee compleet verschillende verhalen in een compleet andere setting. En toch, hoe verder je leest hoe meer de verhaallijnen bij elkaar komen. De lezer meenemen op dit avontuur is waar het om gaat.

Beeldend kunstenaar en schrijver

Maar wanneer je de eerste keer de overstap maakt naar de moderne tijd, moet de lezer wel even omschakelen. Was je niet bang dat deze zou afhaken?
Nou, dat is dus een van de redenen geweest dat het lang duurde. Mijn streven is natuurlijk die complete onderdompeling van mijn lezer. Het is voor hen een echte overgave aan het boek en je moet als schrijver heel sterk in je schoenen staan wil je zeker weten dat dit lukt en jouw lezer dus niet afhaakt.

Was het lastig om de twee verhalen die zich verschillende tijdlijnen bevinden te schrijven? Ze verschillen in het begin als dag en nacht.
Het was voornamelijk lastig om bij het schrijven de twee verhalen uiteindelijk bij elkaar te krijgen. De lezer mag niet het gevoel krijgen uit het verhaal te worden gegooid wanneer er wordt geschakeld.

Dat lijkt me heel moeilijk. Hoe heb je dit voor elkaar gekregen?
Door heel veel te proberen en het uittesten van allerlei montagetechnieken. Ik leek soms meer op een beeldend kunstenaar die probeert om alle elementen van het verhaal te monteren, dan een schrijver. Het was absoluut geen lineair proces. Dat alles nam veel tijd in beslag. Het is niet voor niets dat ik zes jaar erover heb gedaan.

En toen je eenmaal wist hoe je een en ander moest vormgeven?
Toen ik zeker wist dat ik het op de manier moest vormgeven waarin het verhaal nu is geschreven, wist ik ook hoe ik alles moest laten rijmen. Ik vind het bijvoorbeeld het fijnste om op lange afstand te werken.

Lange afstand?
Ja. Een kruimel laten vallen op pagina 12 en dat element dan laten samenkomen met een ander element op pagina 34. Soms heeft de lezer het niet eens direct in de gaten, maar pas veel later. Dat vind ik heerlijk om te doen. Het gaat om de leeservaring. Maar zoals ik al zei was het een ongelooflijk proces van proberen. Op een bepaald moment was dat best frustrerend. Ik wilde iets doen wat knap was en dat zat me op een gegeven moment in de weg. Ik realiseerde me dat ik dat idee los moest laten en mij moest focussen op het schrijven van het verhaal en de leeservaring voor de lezer. Je moet nooit onderschatten hoe waardevol die leeservaring is. Daar gaat het tenslotte om.

Mendel Adenauer

In Eden komt Mendel Adenauer weer in beeld. Hij speelt de hoofdpersoon in de moderne tijdlijn. Terugkijkend naar je debuutroman Mendels erfenis en je laatste roman Eden, wat is dan een groot verschil in het schrijven over Mendel?
Een groot verschil is heel moeilijk te zeggen. Wat wel heel anders is, is dat je vertrouwen in wat je gaat schrijven over je personage groter is omdat je kennis over hem groter is dan in het eerste boek. Ik heb dat altijd ondervangen door over het algemeen heel lang aan een boek te werken, zodat je de verschillende situaties echt kan ondervangen. Hoe het voor de lezer wordt ervaren staat hier altijd voorop. Ik wil mezelf kunnen verplaatsen in de lezer. Bij Mendels erfenis heb ik dat uiteindelijk bereikt omdat ik hier heel lang aan heb gewerkt.

Wat heeft je doen besluiten om Mendel weer leven in te blazen?
Toen ik Mendels erfenis af had en het was aangenomen bij de uitgever wilde ik al weten hoe het met hem verder ging. Hij is altijd in mijn gedachten gebleven. Voor mijn gevoel spelen mijn boeken zich trouwens altijd in dezelfde wereld af. Ik zie het decor van mijn verhalen meer als een groot bos waar iedereen woont maar niet altijd in beeld is. Het is dan ook niet vreemd voor mij om terug te keren naar een karakter. Ook was ik niet verbaasd toen Mendel opeens weer opdook. Ik was bezig met mevrouw Helder en toen ik haar psychiater voor me zag wist ik meteen dat dat Mendel was.

Mendel gelooft als psychiater, maar ook als mens, dat iedereen te helen is en dat dit niet alleen een individuele verantwoordelijkheid is, maar ook een gemeenschappelijke. Hoe kijk jij daar zelf tegenaan. Geloof je dat groot trauma te helen is?
Ik geloof niet dat het bij enorm trauma mogelijk is om te helen in de zin van perfect te maken of gelukkig te maken. Ik geloof wel in helen in de zin van het proces er naar toe. Het troosten of er alleen maar zijn of luisteren naar iemand. Ik geloof dat dit veel te weinig gebeurd. Van de kleine tot de allerbelangrijkste dingen in het leven. Denk aan euthanasie en abortus. Wat je tegenwoordig ziet is dat we alles zoveel mogelijk in wetten en procedures stoppen. Sommige dingen vallen niet in procedures te vatten, zoals bijvoorbeeld levensbeëindiging. Hier komen emoties bij kijken. We moeten tijd blijven besteden aan mensen, aandacht. En Mendel worstelt ook met deze zaken. Hij doet een zelfmoord niet af met de opmerking dat dit toch niet te voorkomen was. Hij onderzoekt wat hij heeft gemist, wat er wel nodig was.

Bijvoorbeeld het omhelzen van een van zijn patiënten, terwijl dat eigenlijk niet gepast of zelfs toegestaan is voor een hulpverlener?
Inderdaad. Hij voelde dat de patiënt door een omhelzing eerder in contact met zijn emoties kwam dan vele praatsessies. Hij ging op zijn gevoel af. En daarmee hielp hij zijn patiënt veel meer.

Ondanks zijn invoelend vermogen zegt Mendel aan het einde van het boek ‘ik heb emoties zoals een papagaai taal heeft’. In een recensie van het NRC wordt gesteld dat deze notitie duidelijk maakt dat dit een man is aan wie iets ontbreekt, maar betekent het feit dat Mendel inzicht heeft in de tekortkomingen van zijn emoties juist niet het tegenover gestelde?
Ja, dat denk ik ook. Ik ben het met je eens dat het hier niet gaat over het constateren over het gebrek. Dat je dit kunt constateren betekent dat je boven jezelf bent uitgestegen en zodra er inzicht is kun je pas groeien. Mendels stelling geeft weer dat hij dit inzicht heeft.

Food for thought

Probeer je met je schrijven de mensen inzicht te geven?
Nee, dat probeer ik niet. Ik probeer ze niet zozeer inzicht te geven. Ik denk dat ik meer probeer om de lezer over bepaalde zaken te laten nadenken. Ik wil dat er nagedacht wordt over de dingen die ik schrijf.

Verwacht je dan niet teveel van je lezer?
Je moet veel verwachten van elkaar, op allerlei gebieden. Als je niet veel verwacht blijven we uiteindelijk vegeteren. En daar is niemand bij gebaat. vegeteren.

De lezer die jouw boeken leest is bij voorbaat een denker. Je preekt dus in zekere zin voor eigen parochie.
Dat klopt natuurlijk, maar als het gaat om kunst, en schrijven hoort daar mijn inziens ook bij, is dat vaak het geval. Mensen die geen zin hebben in mijn soort boeken zijn er natuurlijk ook en dat is prima. Dat is hun keuze.

En ‘food for thought’ in een makkelijkere vorm gieten zodat je een andere laag lezers trekt?
Er is geen makkelijkere vorm. Waar het mij om gaat is dat de wereld ingewikkeld en chaotisch is. Dat is niet op een makkelijkere manier te beschrijven. Je ziet dat politici en andere mensen hele moeilijke zaken tegenwoordig in 140 tekens op Twitter gooien en daarmee dingen proberen te duiden. Ik vind dat buitengewoon verontrustend.

Over duiden gesproken. Niekas krijgt op een gegeven moment te horen dat bij een probleem het belangrijker is om veel vragen te stellen dan te zoeken naar het antwoord. Hoe kijk je daar zelf naar?
Het stellen van vragen is belangrijk. Ik ben zelf eind jaren vijftig geboren en in die tijd was het ontwikkelen van een kritisch bewustzijn het allerbelangrijkst. Dat is nu helemaal verdwenen en daarbij wordt het ook niet meer op prijs gesteld. Ik herinner me nog dat mijn kinderen op het Montessori Lyceum zaten en dat bij het stellen van kritische vragen zij veel weerstand ondervonden. Kritiek werd niet gewaardeerd, alleen positiviteit werd gestimuleerd. Dat is een slechte ontwikkeling want op die manier kan er geen ontwikkeling meer plaatsvinden. In Eden stelt Niekas vragen, maar ook Mendel. Ze zijn zoekende, niet zozeer naar een antwoord, want dat is er waarschijnlijk niet.

Niekas en Mendal zijn inderdaad allebei zoekende en doen dit door middel van een reis. Niekas reist letterlijk verre afstanden en Mendals reis speelt zich hoofdzakelijk in zijn hoofd af en probeert hij zelfs te onderdrukken. Is de reis belangrijker dan het doel?
Ja, dat denk ik wel. Bijna al mijn boeken gaan daarover. In Mendels erfenis, mijn debuutroman, gaat het erom dat Mendel depressief is en ’s nachts rondzwerft. Hij is zoekende, maar weet niet goed wat hij zoekt. Misschien zoekt hij wel helemaal niets. Aan het einde zegt hij: ‘Je vindt niet, je wordt gevonden.’ En dat thema komt veelal terug in al mijn boeken. Mensen worden geboren en vervolgens beginnen we aan de reis. Het doel is onderweg zijn. Het leren, het ontdekken.…

Tijd

Je laat niet alleen je personages reizen, je neemt de lezer ook mee op een reis. Een innerlijke reis. Een die voor ieder van hen uniek is. Eden is namelijk een verhaal dat op allerlei verschillende manieren door de lezer kan worden ervaren. Hoe kijk je daar zelf naar?
Ik hoop oprecht dat dit inderdaad het geval is en dat het boek niet door iedereen hetzelfde wordt ervaren. Ik probeer mijn verhalen zo te schrijven dat de lezer als het ware een medeschepper wordt.

Hoe doe je dit dan?
Dat is niet altijd even gemakkelijk, maar als je ruimte laat voor de actie van de lezer door bijvoorbeeld een stukje in het verhaal niet helemaal uit te vertellen, zorgt dit ervoor dat deze oplossingen gaat zoeken of dingen bedenken. Er ontstaat verwarring en vanuit die verwarring wordt de lezer dan een medeschepper. Sommigen zullen denken dat het zus en zo is en anderen hebben weer een totaal ander idee daarover. Ik heb daar als schrijver geen greep op. Op het moment dat ik het los laat en het wordt gepubliceerd geef ik het uit handen. Op de ervaring die dan volgt voor de lezers heb ik geen invloed.

De worsteling met tijd speelt een belangrijke rol in het verhaal. De tijd is gaan lopen op het moment dat Adam en Eva uit het paradijs werden gezet. Vanaf dat moment schikken wij ons naar tijd en vrezen we wat komen gaat. Hoe is jouw relatie met tijd?
Eigenlijk heb ik die nauwelijks. Ik draag bijvoorbeeld nooit een horloge en omdat ik heel lang over een boek doe is het tussen de publicaties door behoorlijk rustig. Tijd loopt voor mij dan vloeiend door in dagen die op elkaar lijken. Ik wil me concentreren. En eerlijk gezegd wil ik ook niet dat er tijd bestaat als ik schrijf.

Eigenlijk heb je dus nauwelijks een relatie met tijd?
Dat klopt. Hoewel dat na de publicatie van een boek anders is en eerlijk gezegd is dat best lastig. Ik moet daarvoor echt omschakelen en mij bewust zijn van afspraken en het indelen van mijn dag. Alles moet goed worden gepland.

Dus tijd is voor jou echt het vuur waarin wij branden?
Ja, dat denk ik wel. Tijd zorgt ervoor dat er weinig geduld is. Dit zie je met name terug in de Japanse cultuur. Ook is er weinig aandacht voor het verleden. We moeten door, vooruit. Er is alleen aandacht voor het verleden als het gebruikt kan worden. Daarbij wordt de tijd en het verleden gemanipuleerd zodat we het in ons voordeel kunnen gebruiken.

Kun je hiervan een voorbeeld geven?
Kijk bijvoorbeeld naar de middeleeuwen en met name de donkere middeleeuwen. We hebben daarover van alles geleerd op school, ook zaken die absoluut niet kloppen. Die periode is gemanipuleerd omdat we in de renaissance over die periode heen wilden kijken naar de Grieken en de Romeinen. We proberen de tijd te gebruiken voor een doel. En we willen ons doel opleggen aan de wereld. De grote religieuze ideologieën hebben geprobeerd orde in de chaos aan te brengen, maar daardoor is het niet beter geworden. Misschien moeten we accepteren dat de wereld chaotisch is en dat we deze, en ook de mens, moeten proberen te helen. Maar niet door er een wil op te leggen.

De toekomst

Vind je dan dat mensen het verleden ook echt functioneel gebruiken? Echt leren van het verleden doen we niet.
Dat klopt, maar er zijn meerdere functionaliteiten. Minder positieve dingen doen met de kennis van het verleden is ook een functie die de geschiedenis ons biedt. Als mensen naar het verleden kijken en willen leren te begrijpen, proberen ze dit meestal op een manier die hun eigen ideeën en gedachten ondersteunen. Op die manier wordt geschiedenis dus zeer zeker functioneel gebruikt.

Eden is het laatste deel van een trilogie. Voelt het nu echt af?
Ik zou het eerder een cyclus dan een trilogie noemen. De boeken zijn ook afzonderlijk goed van elkaar te lezen. Maar terugkomend op jouw vraag, ja, het voelt nu wel af. Het kan natuurlijk zijn dat een en ander ooit terugkomt, maar ik ben inmiddels bezig met een nieuwe roman dus dat speelt nu absoluut niet. Maar iets afsluiten betekent niet dat je er niets meer mee kunt doen. Dat gezegd hebbende, wat mij voor ogen stond bij het schrijven van de boeken heb ik gedaan en in zoverre kan ik dan ook met een gerust hart zeggen dat het afgerond is.

Waar ben je momenteel mee bezig?
Iets heel anders weer. Het is een sciencefiction verhaal en het speelt zich af in de toekomst. Een toekomst die wellicht voor ons ligt.

De toekomst. Zei je net niet dat er te weinig aandacht is voor het verleden?
In de kunst kun je over alles schrijven, maar eigenlijk schrijf je over hetzelfde. Het gaat over mensen, hoe ze handelen in bepaalde situaties. Tijd is niet meer dan een element en heeft uiteindelijk geen enkele betekenis.