Marion & Jacqueline Bloem: Haar goede hand

Dat wat je niet kunt

U had als klein meisje polio en u begreep niet waarom u moeder niet bij u in de buurt mocht komen.
Jacqueline Bloem (J): Het was besmettelijk. Ik weet heel weinig van die periode, hoe ik echt geleefd heb. Ik weet wel dat ik veel alleen was, wat ik verschrikkelijk vond. Ik zat maar in dat bed, want ik mocht niet rondlopen. Een heleboel dingen die niet mochten, dat is me heel erg bijgebleven. Je kunt niet begrijpen waarom. Wat is dat, polio? Je bent ziek. Hoezo ziek? Je voelt je niet ziek. Je kunt bepaalde dingen niet, maar als je zo klein bent en je kunt nog niet op een stoel klimmen, dan begrijp je dat.

Al die verhalen heb je heel mooi opgeschreven in je nieuwe roman over je moeder. Waarom was het nu het moment om een boek over je moeder te schrijven?
Marion Bloem (M): Omdat ik niet de enige ben van de tweede generatie die te maken heeft gehad met ouders die hier moesten aarden, omdat zij migranten zijn. Ze hebben emotionele bagage meegenomen en ons daarmee opgevoed. Daarvan krijg je een heleboel regels mee, maar er is ook een heleboel waarvan je denkt: dat telt niet meer, dat hoorde bij die tijd, of bij de tropen. Als kind kijk je uit naar het moment dat je je eigen leven kan leiden en dat zelf gaat inrichten. Maar dan komt er een dag waarop de tweede generatie voor de eerste generatie moet gaan zorgen. Dat is wat nu gaande is en wat we de mantelzorg noemen. Dan heb je weer dezelfde dialoog waar je eigenlijk al afscheid van had genomen.

Geen pijn vermijden

Hoe bewaak je de realiteit als je zo dicht op de huid schrijft? Waar trek je de grens tussen wat je wel en niet schrijft?
Ik heb geen grens getrokken. Alles wat ik belangrijk vond voor de moeder-dochterrelatie die ik wil beschrijven van het begin tot het eind en alles wat nodig was om erin te komen, heb ik opgeschreven, pijn of geen pijn.

Welke herinneringen koester je het meest?
Mijn moeder kon heel erg goed luisteren, bijvoorbeeld toen me op de middelbare school iets dwars zat. Ik koester ook dat ze het heel erg goed begreep als ik had gespijbeld en ik legde uit waarom. Dat ik me zorgen maakte over of ik wel begrepen werd. Dan begreep ze dat en steunde ze me. Ze zorgde ervoor dat het in orde kwam, zodat ik geen problemen zou krijgen.

Welke droom had je als vroeger? Wat wilde je later worden?
J: Ik heb nooit echt dromen gehad. Ik wilde wel arts of piloot worden, maar dat was meer een idee. Ik wist dat ik goed kon leren en het leek me wel heel stoer om arts te worden. Dat waren momenten dat ik met die polioarm zat en dat ik daar massage voor kreeg zodat ik weer een beetje kon bewegen. Toen dacht ik: als ik arts word, kan ik dat ook doen, andere mensen helpen. Maar toen kwam de oorlog en toen zat er helemaal geen toekomst in. Toen dacht ik: ik zie wel wat het wordt. Tijdens de oorlog leerden wij twee mannen kennen die piloot waren. Dat leek me zo machtig, daarboven in de lucht. Dat leek me wel wat. M: Ze heeft, toen ze zeventien jaar was, van haar eerst verdiende geld - want ze werkte na de oorlog bij de KLM - een ticket gekocht van Jakarta naar Soerabaja.

Nooit eerder gestelde vragen

Is er nog iets dat je aan je moeder zou willen vragen?
M: Mam, wat is het zwaarste dat u in uw leven tot nog toe hebt moeten verwerken? J: Het overlijden van mijn broer; die machteloosheid. Je hebt ook verdriet, maar je ziet dat je ouders zoveel verdriet hebben en je kunt ze niet helpen. Dan denk je, zo’n flinke jongen, die zoveel dingen kon. Dan zie je hem ineens dood.

Voel jij die machteloosheid ook ten aanzien van het verleden van je moeder?
M: Naarmate je ouder wordt, heb je dat gevoel vooral ten aanzien van je eigen kind. Je zou willen dat je kind alleen maar gelukkig wordt, maar het kind moet net zoals jij alles doormaken. Die acceptatie hoort bij het ouder worden en volwassen worden. Naar mijn moeder toe zou ik ook het liefst hebben dat ze het alleen maar leuk en gezellig heeft, maar dan kan ik er niet omheen om te zien dat het ouder worden ook dingen met zich meebrengt waar je iemand niet tegen kan behoeden.