Merdeka: interessant en verschrikkelijk ‘echt’

Zijn bekendheid heeft hij hoofdzakelijk aan zijn thrillers te danken waarin commissaris Ben van Arkel veelal de hoofdrol speelt. Voor De zwarte duivel ontving hij in 2014 de Diamanten Kogel, de Vlaamse prijs voor beste Nederlandstalige misdaadroman. Tussen al die politieonderzoeken werkt Jacob Vis ook aan verhalen over het voormalige Nederlands-Indië, het huidige Indonesië. In 2012 en 2013 verschenen respectievelijk Tandem (over de plantage van zijn grootvader) en Moerta (over de artsen loopbaan van zijn grootmoeder). Beide boeken oogstten veel bewondering en waardering. Zijn derde roman Merdeka speelt tijdens de invasie van het Nederlandse leger nadat Soekarno de republiek Indonesië had uitgeroepen en de onafhankelijkheid had verklaard.

Dienstplicht
Op 25 november 1924 wordt in Bandung op het eiland Java, Jan Bax geboren. Zijn Nederlandse ouders zijn naar het eiland verhuisd in verband met het werk van zijn vader. Jan groeit op in Nederlands-Indië en op enig moment keert het gezin terug naar Nederland. Omdat Jan de Nederlandse nationaliteit heeft wordt hij opgeroepen om zijn dienstplicht te vervullen. Hij wordt ingedeeld bij het regiment Huzaren van Boreel. Dit regiment wordt door de Nederlandse regering ingezet bij de oorlogshandelingen tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog in voormalig Nederlands-Indië.

Vriendschap
Het ziet ernaar uit dat Jan moet gaan strijden tegen de mensen waarmee hij is opgegroeid en waarvan hij een aantal inmiddels als zijn vrienden beschouwt. De grote voordelen die in zijn koffer meereizen zijn de kennis van de Indische cultuur en de taalbeheersing van het Maleis en Javaans. Maar dat daar ook dodelijke wapens aan worden toegevoegd heeft hij vooraf nooit kunnen bedenken.

Waarheid en openheid

Onmenselijke behandelingen
Merdeka is een verhaal waarin Vis op een waarheidsgetrouwe wijze een inkijk geeft in de vreselijke oorlog die in de voormalige Nederlandse kolonie heeft gewoed. Na vier eeuwen koloniaal bewind, dat hoofdzakelijk het belang van de koloniale bestuurders en beheerders diende, werd hier in de jaren veertig van de twintigste eeuw voor onafhankelijkheid gevochten. Onbekend met klimaat en cultuur werd er een legermacht van vele duizenden Nederlandse militairen naar het Overzeese Rijksdeel gezonden om de strijd met de Nationalisten aan te gaan. In de persoon van Jan Bax die kennis bezit van de bevolking en het land, wordt keihard duidelijk gemaakt in welke onverwachte omstandigheden de Nederlandse soldaten destijds terecht kwamen. Maar ook wordt door Vis in deze roman op confronterende wijze de onmenselijke behandelingen van een deel van datzelfde leger naar de plaatselijke bevolking onder de aandacht gebracht.

Zwarte sluier
Massa-executies, verkrachtingen, berovingen, standrechtelijk neerschieten, het zijn daden die je niet van een leger uit het beschaafde Nederland verwacht. Maar de gedrevenheid en openheid waarmee Jacob Vis dit in Merdeka aan de orde brengt, stemt tot diep nadenken en even diep het hoofd buigen. Om Merdeka maar even af te doen als goede roman is het boek onwaardig. Merdeka is naast een heel goed geschreven roman ook een waardevol werk dat een klein tipje van deze beschamende zwarte sluier oplicht.