De Boekenweek is een fenomeen in Nederland. Bijna iedereen heeft ergens wel een Boekenweekgeschenk liggen of besluit juist in die week een boek te kopen. Het is de langstlopende leesbevorderingscampagne van Nederland en een echte traditie. Maar hoe is het ooit ontstaan?
De Boekenweek staat, zoals de naam al verraadt, geheel in het teken van boeken. In 1930 werd de eerste Dag van het Boek door de Commissie voor Propaganda van het Nederlandse Boek georganiseerd, dat later Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) werd. Het doel van deze dag was om de boekverkoop te stimuleren. De slogan van de allereerste Boekendag was: ‘Neem een boek! Nieuw is elk boek dat ge nog niet gelezen hebt’. Een waarheid als een koe natuurlijk! Het was een groot succes en de voorloper van de Boekenweek was geboren.
Nu vieren we niet alleen literaire boeken maar ook schrijvers, uitgevers, boekhandels en bibliotheken in de Boekenweek. We vieren iedereen die het boek mogelijk maakt, dus ook jij, de lezer!
Een geschenk
Twee jaar later werd de Dag van het Boek omgetoverd tot Boekenweek. In datzelfde jaar werd het eerste échte Boekenweekgeschenk uitgegeven. In 1930 was dat nog een klein jubileumboekje ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van de uitgeversbond.
Het boekje kreeg een zeer toepasselijke naam: Geschenk. Als je boeken kocht ter waarde van een rijksdaalder, kreeg je Geschenk cadeau. Dit was een verhalenbundeltje van verschillende schrijvers. De auteurs moesten aan de hand van vijf vragen een portret over zichzelf schrijven. Na dit geschenk volgde eigenlijk ieder jaar een geschenk in de Boekenweek. De traditie zit er dus al een tijdje in! Maar het geschenk heeft er sindsdien een rumoerige tijd op zitten.
De eerste keer dat het er geen Boekenweekgeschenk verscheen was tijdens de Tweede Wereldoorlog. Gedurende de gehele bezetting verscheen er geen geschenk. Niet heel raar, mensen had wel wat anders aan hun hoofd. Toch zou in 1941 wél een geschenk verschijnen in de Boekenweek. Het geschenk droeg de titel: Novellen en gedichten. Zodra dit boekje in de winkels was verschenen werd hij er net zo snel weer uitgehaald door de nazi’s. Een van de auteurs was de Joodse Victor van Vriesland en het geschenk bevatte een ‘anti-Duits’ gedicht. De Duitsers maakten hierna een einde aan de Boekenweek traditie.
Kan iedereen het geschenk schrijven? Nee, dat bepaalt CPNB: "Een schrijver kan zelf bij ons aangeven dat hij/zij het geschenk wil schrijven maar uiteindelijk kiezen wij de auteur. We bestuderen oevres van vele schrijvers, stellen criteria op voor de schrijver van dat jaar en zo proberen we de perfecte auteur te vinden. De Boekenweekgeschenkauteur moet een goed verhaal hebben om mensen naar de boekhandel te laten komen." Daarnaast wil de stichting ook verschillende typen schrijvers aan bod laten komen. "We willen de breedte en rijkdom van de Nederlandstalige literatuur laten zien. Als we een schrijver op het oog hebben vragen we deze of hij het geschenk zou willen schrijven. Dan hopen we natuurlijk op een ja!"
Anonieme prijsvraag
Nu wordt de schrijver van het Boekenweekgeschenk al ruim een jaar van tevoren bekendgemaakt. In de jaren veertig, vijftig en zestig was dat heel anders. De geschenken werden toen anoniem op de markt gebracht. Mensen mochten dan gokken wie de auteur was. Wel met een beetje hulp, want achterin het geschenk stond een lijstje met mogelijke schrijvers. Als je het goede antwoord per post opstuurde maakte je kans op flinke prijzen!
Terug naar literatuur
Er kwam veel kritiek op het Boekenweekgeschenk. Eigenlijk kon alles een geschenk worden. Een cartoonboekje, een detective of zelfs een heus stripverhaal. Veel mensen vonden dat het geschenk weer echt literatuur zou moeten representeren. Maar dat was nog niet alles. In 1981 werd de novelle van Gerard Reve afgewezen omdat het teveel (homo)erotische scenes zou bevatten. Daar waren veel mensen het niet mee eens. Twee jaar later werd Cees Nooteboom aan de kant gezet, omdat de veel populairdere Wim Kan ook wel interesse had om het geschenk te schrijven. Omdat het grote gevolgen had voor de geloofwaardigheid van het geschenk werd daarna besloten dat alleen ‘echte’ literatuur van ‘echte’ schrijvers in aanmerking mocht komen. Vanaf dat moment werd het Boekenweekgeschenk literair.
Maar waarom is de Boekenweek zo literair? "De Boekenweek is de literaire campagne van het CPNB. De nadruk ligt daarom op literaire fictie en verhalende of literaire non-fictie. We hebben veel verschillende campagnes om verschillende genres in de spotlight te zetten. De NS Publieksprijs richt zich bijvoorbeeld op de bestseller van het jaar", vertelt het CPNB
