Onder de loep: lectuur vs. literatuur

De wereld is gevuld met een oneindig aantal boeken, die allemaal weer onderverdeeld zijn in verschillende genres die niet op één hand te tellen zijn. Zo zijn er thrillers, romans, biografieën, young adult boeken en ga zo maar door. Van die genres bestaan er ook weer literaire versies, denk aan de literaire roman of -thriller. Waarom worden die boeken bestempeld als onderdeel van de literatuur en andere boeken als een ‘gewone’ roman of thriller? Wij nemen het nader onder de loep.

In de boekenwereld wordt er veel gesproken over literatuur. Het is een welbekend begrip. Er zijn wereldwijd meerdere literaire prijzen die ieder jaar uitgereikt worden. In iedere fysieke of virtuele boekhandel bestaan er wel minstens een of twee schappen die gevuld zijn met literatuur. Wanneer je in dat schap op zoek gaat naar jouw favoriete roman van Nicholas Sparks zal je hem niet vinden. Zo’n boek valt namelijk weer onder zogenaamde lectuur. Wanneer belandt een boek dan wel in het schap van de literatuur en wat is lectuur?

Laten we beginnen bij de lectuur. Het heeft een hele brede betekenis. Er valt zelfs meer onder dan alleen boeken. Onder lectuur valt alles wat je kan lezen. Nu zal je je wel afvragen: dus zelfs het aanplakbiljet of reclamebord bij de bushalte kan beschouwd worden als lectuur? Nee, dat dan weer niet. Lectuur is een verzamelnaam voor boeken, stripboeken, pamfletten, tijdschriften en kranten. Over het algemeen wordt het gezien als een lagere, in vergelijking met literatuur, populaire vorm van geschreven fictie. Als we ons nu richten op lectuur onder de boeken dan zijn de kenmerken van lectuur snel te herkennen. De boeken worden bestempeld als eenvoudig door de simpele verhaallijnen en oppervlakkige personages. In tegenstelling tot de personages in literatuur, blijven de karakters in lectuur stereotyperend en maken ze geen verandering door gedurende het verhaal. Als lezer weet je dus eigenlijk al wat je te wachten staat van het verhaal en de personages. Daarnaast is er niks speciaals op te merken aan de schrijfstijl en de opbouw van een boek binnen de lectuur. Vaak zijn het simpele en voorspelbare verhaallijnen die makkelijk te volgen zijn. Ze bevatten geen rare volgorden van gebeurtenissen of te veel details die het verhaal bemoeilijken.

Lectuur is simpelweg een boek dat gericht is op vermaak en ontspanning voor de lezer. Gelukkig gaat het lezen van boeken niet alleen om de literaire waarde, het gaat er ook om of je er van kan genieten. Lectuur wordt daarom ook wel aangeduid als massaliteratuur, ontsnappingsliteratuur of populaire literatuur. De schrijver van lectuur heeft vaak als enige doel de lezers te vermaken met het verhaal. De boeken zijn daarom perfect voor een avondje in de luie stoel of in het zonnetje in de tuin. Zo’n lekker weg te lezen chicklit boek van Sophie Kinsella, waar je helemaal in weg kan dromen, zal dus niet snel een literaire prijs ontvangen, maar vermakelijk is het natuurlijk wel!

Literatuur is in feite precies het tegenovergestelde van lectuur. Boeken binnen de literatuur worden tot een hoger niveau gerekend dan lectuur. Alhoewel dit natuurlijk wel voor een gedeelte subjectief is. Er bestaat daarom ook veel discussie rondom het exacte verschil tussen de twee genres. Over het algemeen worden boeken bestempeld tot literatuur wanneer de verhalen origineel en kwalitatief bevonden worden. Dit komt onder andere door de personages die, in tegenstelling tot de lectuur, niet oppervlakkig zijn. Ze maken een verandering door gedurende het verhaal. Daarnaast is het belangrijk dat het betreffende boek iets toevoegt aan de bestaande literatuur. De zoveelste voorspelbare thriller met hetzelfde onderwerp en dezelfde uitkomst zal daarom niet snel tot literatuur behoren. Een ander kenmerk van literaire boeken is dat het altijd een relatie met de werkelijkheid bevat. Het maakt niet uit of het fictieve elementen heeft, want dan behoort het boek simpelweg tot literaire fictie. Deze link met de werkelijkheid zorgt ervoor dat het boek een universele waarde krijgt. Voor de meeste mensen zullen de onderwerpen of situaties dan beschouwd worden als bekend. Hierdoor kunnen de lezers zich verplaatsen in de hoofpersonages en de situaties. Uiteraard betekent dit niet dat de lezers dan gelijk weten wat ze van de rest van het verhaal kunnen verwachten.

Een literair verhaal moet opmerkelijk en vermakelijk zijn zonder clichés. Op die manier blijven de verhalen dan ook langer waardevol om te lezen en sommige verhalen kunnen zelfs over tijd richting klassieker gaan. Nu klinkt het allemaal wel heel serieus, maar literatuur is uiteraard, net als lectuur, ook bedoeld om de lezer te vermaken. Anders zouden er nooit zoveel literaire boeken verkocht worden. Bij literaire boeken zijn er meerdere interpretaties van het verhaal mogelijk. Dit kan komen doordat er een open einde is of doordat er een schrijfstijl is gebruikt die niet alles voor de lezer voorkauwt. De lezer kan het verhaal zelf ontdekken zonder telkens bij het handje genomen te worden door de schrijver. Als gevolg daarvan blijft het verhaal vaker bij iemand in het geheugen hangen en dat is precies wat een literaire schrijver wil. De lezer moet nadenken over het verhaal. Bepaalde schrijfstijlen en de opbouw van het boek spelen daar een grote rol in. Een bepaalde schrijfstijl of opbouw kan er namelijk voor zorgen dat het boek als origineel en authentiek wordt gezien. Als het boek dan ook nog aan de andere kenmerken voldoet, dan heb je als literaire schrijver je doel bereikt en zal het boek hoogstwaarschijnlijk in het schap met de andere literaire werken te vinden zijn.