Over elfjes en kogelgaten, vergeten landschappen

In 'Over elfjes en kogelgaten' reizen journaliste Anneke de Bundel en fotografe Nicole Franken door Noorwegen, IJsland, Bosnië, Koerdistan, Ierland en Schotland. Ze ontmoeten mensen in afgelegen gebieden. Gebieden waar dreigende uitbarstingen van vulkanen, geweld en eenzaamheid aan de orde van de dag zijn en waar mensen doen waar ze goed in zijn: overleven.

Hij en zijn boot

We zijn het meest trots zijn op de foto van de Ierse visser Wesley uit Ulster, ooit aangespoeld op het Schotse Isle of Eigg. Bezig om zijn netten op orde te brengen. Wesley is het type man dat zijn eigen weg gaat en op zichzelf is. Hijzelf en zijn boot als vaste bondgenoot zijn voldoende. Dat hij nu de cover van ons boek siert, wisten we toen geen van beiden.

Hoop op liefde

Hoe is de samenwerking tussen jullie tot stand gekomen?
Wij hebben elkaar in 2011 ontmoet via Twitter. Iemand maakte mij attent op het werk van Nicole, zij had net een reportage over kindsoldaten in Oeganda gemaakt en ik was ook net terug uit Oeganda. Tijdens een ontmoeting besloten we dat we het verhaal over de vrouwenkaravaan in Spanje wilden maken. Dorpen waar slechts nog een handjevol mannen wonen, proberen het tij te keren door vrouwen uit te nodigen naar hun dorp voor een hapje en een dansje in de hoop dat er liefde opbloeit.

Waarom besloten jullie op reis te gaan langs dreigende gebieden?
Daar kwamen we pas later achter, dat er een rode draad door de verhalen loopt: de mens en zijn omgeving. Soms vormt de omgeving een bedreiging, zoals in IJsland waar een vulkaanuitbarsting voortdurend op de loer ligt. Soms komt de dreiging van de mens zelf. Bosnië ligt het nog vol met bermbommen, net als in Koerdistan. Hoe ga je met die dreiging om? Tegelijkertijd vormt die natuur ook bescherming. Zoals in Koerdistan waar de bergen heel wat keren ook beschutting boden.

Gastvrijheid

Welk land maakte het meeste indruk op jullie? I
edere plek en iedere ontmoeting is uniek. IJsland vonden we allebei heel bijzonder qua natuur. Koerdistan was indrukwekkend omdat we bij mensen thuis sliepen en met hen het Koerdisch nieuwjaar vierden. De gastvrijheid was overweldigend, maar ook het bezoek aan een Syrisch vluchtelingenkamp maakte diepe indruk. In de meest barre omstandigheden, heetten mensen ons welkom. Daar denken we nog veel aan als we de vluchtelingenbeelden op tv zien en de reacties van mensen daarop lezen.

Over elfjes & kogelgaten, kunnen jullie deze titel toelichten?
In Schotland verbleven we bij een violist op een boot die ons vertelde hoe we ons moesten gedragen, mochten we op een dag elfjes tegenkomen. Iedere Schot weet dat elfjes bestaan. In IJsland hebben veel mensen een huisje met eten en drinken in de tuin voor elfjes. In Irak en Bosnië waar oorlog en geweld hun tol eisen, zijn het de kogelgaten in de huizen die eraan herinneren hoe kwetsbaar het leven is. We vonden die twee uitersten het zachte van de elfjes, het geloof er in, en het harde van de kogels zo’n wonderlijk contrast vormen dat het uiteindelijk de titel opleverde.

Koesteren

Jullie ontmoetten mensen die moeten ‘overleven’. Zouden jullie ook in die zware omstandigheden kunnen leven?
Meestal nee. Toch, als je langer in een gemeenschap verblijft, ontdek je dat een plaats meer is dan alleen een verwoest landschap, of uitzichtloze werkloosheid zoals waar wij in Bosnië of Irak waren. Er wonen mensen met dromen, warme mensen die hun deur voor jou openzetten. Je realiseert je dan dat de geborgenheid van een kleine gemeenschap of die ruigheid van de natuur ook iets is om te koesteren.

Zijn jullie in een land geweest, waar je absoluut nooit zou willen wonen?
Verschillende plekken zouden we om diverse redenen niet direct uitkiezen. Hoe mooi IJsland ook is, een zomer die niet boven de 10 graden uitkomt, zouden we toch wel lastig vinden. Tory Island is boomloos, daar zouden we niet aan kunnen wennen. En het is maar vijf bij een kilometer. En als je naar het vaste land moet, heb je altijd weer een boot nodig die in de winter soms weken niet uitvaart.

Wederzijds respect

Liet iedereen zich zo makkelijk fotograferen?
Wat deden jullie om het vertrouwen te winnen? We proberen zoveel mogelijk onderdeel te worden van de samenleving, door bij mensen thuis te overnachten en vanuit die positie naar hun verhalen te luisteren en ze in beeld te brengen. Tegelijkertijd blijven we toeschouwers, maar doordat we mee draaien in de dagelijkse routine, raken mensen gewend aan onze aanwezigheid. Op een gegeven moment doen ze ongemerkt hun masker af. We tonen oprechte interesse en langzaam ontstaat er contact met wederzijds respect.

Wat is het verschil tussen Nederlanders en de mensen die hun huis openstelden voor jullie?
Opvallend was de gastvrijheid in de Islamitische wereld. Een herder die er op staat dat we bij hem thuiskomen. Natuurlijk verleent het hem ook status als er buitenlanders zijn huis bezoeken, maar het is toch leuk als mensen je vragen en je dan heerlijk verwennen met eten. Het grappigst was in een dorp waar de oma na het eten ook haar deo met ons deelde. Het is moeilijk vergelijken met Nederland, omdat we daar meestal niet bij wildvreemde mensen een paar dagen overnachten.

Sturen jullie de hoofdrolspelers ook een exemplaar van het boek?
Jazeker. Ons boek kwam bij Wesley die op de cover staat aan net rond de dag dat hij 70 werd. Hij voelde zich zeer vereerd. De violist Charlie, kwam voor de boekpresentatie naar Nederland en heeft daar gespeeld ook tijdens een interview met VPRO radio over ons boek. Ook uit de Bosnische en Irakese gemeenschap hebben we mensen een boek gestuurd.