Interview met Lennard Toma van 99 Problems but the boss ain’t one: “Als je niet de antwoorden hebt, blijf nadenken”

Een in your face-boek met rafelrandjes en wijze lessen. 99 Problems but the boss ain’t one omschrijft het ploeteren van Keytoe richting een vernieuwende manier van organiseren. Dapper genoeg om fouten toe te geven, de pijn op te pakken en weer iets nieuws te proberen. Inspirerend, omdat het zo herkenbaar is voor bedrijven met de ambitie anders te willen zijn. Auteur Lennard Toma deelt tussen de belevenissen door zijn reflectieve lessen die lezen alsof hij hardop aan het denken is. Hij houdt ervan zichzelf op het verkeerde been te zetten. En daarover gaat precies zijn boek: over alle verkeerde benen waar Keytoe, het bedrijf waar hij al vanaf het begin bij werkt, op is gaan staan.

Vanwaar dit boek?
“Ik sprak veel met mensen van andere bedrijven die ook op zoek zijn naar nieuwe manieren van organiseren en werken, en die vertelden allemaal dezelfde verhalen over vallen en opstaan. Heel leerzaam, zonder dat ook maar iemand echte antwoorden heeft over hoe het dan wel moet. Daar lees je nooit over in een boek. Neem Reinventing Organisations, Semco Style of Eckart’s Notes. Het zijn prachtige boeken over hoe geweldig iets zou kunnen werken, maar over de praktijk van het proberen en falen lees je nooit. Dus wilde ik daarover schrijven. Veel bedrijven zullen herkennen dat ze bijvoorbeeld helemaal de verkeerde mensen aangenomen hebben, wispelturig in hun strategie zijn of toch steeds weer terugvallen in oude manieren. De mechanismen achter het kennelijk onvermijdbare gekloot en alle shit die je onderweg tegenkomt, interesseren mij.”

Maar wat is dan je doel van het boek?
“In mijn boek staan geen kant-en-klare antwoorden, wel prikkelende gedachten. Misschien dat het een hart onder de riem is voor lezers, of wellicht dat het ze behoedt voor het maken van fouten. Maar dat weet ik helemaal niet. Wat een goeie vraag eigenlijk, wat ik nou eigenlijk beoog met mijn boek, en wat stom dat ik daar geen antwoord op heb. Misschien is het wel dit: ik hoop dat lezers met meer nuance kijken naar wat ze vinden en denken over wat moet gebeuren. Dat je niet doorschiet in bijvoorbeeld transparantie organiseren. Dat zoiets niet een doel op zich wordt en je te intern gericht raakt. Mijn advies is: blijf je steeds bij alles afvragen waarom je doet wat je doet. Als je de antwoorden niet hebt, blijf dan nadenken.”

Jullie hebben internationale bekendheid gekregen met een app waarin medewerkers het salaris van hun collega’s bepalen op basis van gevoel. Zoiets doe je natuurlijk niet, maar wel lef dat jullie het gewoon proberen en kijken wat het oplevert!
“Ja, zo kijken we er ook naar. Niet alleen wij vonden het het proberen waard, maar de hele groep staat achter het experiment. De app is natuurlijk mega-subjectief, maar alle andere systemen zijn dat ook. Yuval Harari legt in zijn boek Sapiens goed uit dat we in een fantasiewereld leven. Functieomschrijvingen, functieweging en salarisschalen wekken de suggestie van objectiviteit, maar zijn ook maar bedacht door mensen. De waarheid van ‘functies’ bestaat alleen voor zover je meegaat in het verhaal erover. Omdat alles subjectief is, kun je dus ook andere werkelijkheden bedenken en afspreken met elkaar.”

Waardoor ben je je gaan interesseren voor het omdenken van hoe organisaties georganiseerd zijn?
“Ik had arbeids- en organisatiepsychologie gestudeerd en was eerlijk gezegd helemaal niet gemotiveerd om in mijn vakgebied aan de slag te gaan. Recruitment of arbo; ik vond het maar niks. Totdat ik een tv-uitzending van Tegenlicht zag over Ricardo Semler. Ineens had ik wel zin om te gaan werken, omdat werk op een totaal andere manier ingericht kan worden zodat het wel leuk is. Met die energie ben ik bij Keytoe aan de slag gegaan, waar toen nog maar zeven mensen werkten. Ik had dus meteen invloed. Ik ben van alles gaan oppakken en tegen mensen aan gaan houden. Wat ze oppakten, werd in werking gezet. En zo doen we het nog. Iedereen stuurt mee. Bij ons werk je niet voor een baas die zegt wat je doen moet. Je bepaalt alles zelf en je moet het zelf voor elkaar krijgen om collega’s met je mee te krijgen als je wat wilt. En dat spreekt aan. We hebben inmiddels een wachtlijst met mensen die bij ons aan de slag willen.”

Het zal ook wel mensen afschrikken?
“We hebben er zelf ook schrik van! Cedric, een van de oprichters van Keytoe, is in zijn presentaties heel open over de haat-liefdeverhouding die hij heeft met onze cultuur. Hij vindt het het slechtste wat er is, op al het andere na. Zo sta ik er ook in. Relativerend. Mijn missie is dat wij als bedrijf straks niet meer bijzonder zijn, maar niet dat alle bedrijven het doen zoals wij. Elk bedrijf moet uitvinden wat bij hen past.”

Je adviseert nu dus ook externe klanten?
“Organisaties die zich afvragen of en hoe het ook helemaal anders kan met mensen, zijn bij mij aan het goede adres. We veranderen mindsets. Dat is misschien de beste samenvatting van wat KeytoeY, zoals we deze tak noemen, doet. De ‘waarom’-vraag blijven stellen, en als je er geen antwoord op hebt, doe het dan niet. Dan wordt het simpeler en ga je doen wat wel gedaan moet worden. Daarin dagen we klanten uit ver te gaan. Wij gooien ze in de stretch, maar niet als doel op zich. Het moet juist passen bij hun situatie.”

En dan nog even over de titel 99 problems but the boss ain’t one, hoe kwam je daar nou op?
“99 Problems is een nummer van rapper Jay Z waarin hij in het refrein zingt “Ninety nine problems but a bitch ain’t one”. Problemen, maar in ieder geval geen baas als probleem bij Keytoe, dat zegt de titel.”