Ik ben niet zo van het mensen op een voetstuk plaatsen, laat staan mensen verafgoden. Het gevaar bestaat dat je de goede daden van iemand loszingt van wie hij werkelijk was. Zo worden Martin Luther King, Nelson Mandela en Mahatma Gandhi verheven vanwege de vreedzame manier waarop ze uiterst belangrijke grote wereldveranderingen teweegbrachten. Maar…
Gandhi zette vreedzaamheid in als tactisch wapen
King, Mandela en Gandhi zijn zó groot, worden zó verheven, dat ik moeite heb met een ‘maar’ op de proppen te komen. En toch doe ik het. Had Mandela ook niet een gewelddadige poging gedaan gelijkheid af te dwingen? Was de levenswandel van Gandhi altijd wel zo vredelievend? Of zou het ook kunnen dat je ‘vreedzaam actievoeren’ als pressiemiddel inzet, in plaats van als een idealisme? Toen ik de geïllustreerde biografie van Pramod Kapoor over Gandhi las, werd ik bevestigd in die twijfel. Sunil Khilnani van het King’s India Institute schrijft over de biografie dat ook de kenners verrassend nieuwe dingen zullen ontdekken. Nu ben ik geen echte Gandhi-kenner, maar ik kan me dat goed voorstellen.
Onderdrukking
Gandhi stelde zijn leven in het teken van gelijkheid nadat hij verplicht werd een eersteklas treincoupé te verlaten. Hij droeg zijn witte gewaden als symbool tegen de welvaart. Hij trotseerde regels en riskeerde celstraffen. Ongelijkheid bestrijden met vredelievende actie, verzwakt iedere zet van de heerser. De onderdrukking komt hoe dan ook dubbel en dwars aan de oppervlakte. Gandhi, King en Mandela hebben daar fenomenaal gebruik van gemaakt. In de biografie van Gandhi gaat het echter niet alleen over zijn invloed op de wereld, maar ook over de Mahatma zelf. Nadrukkelijk ook over hemzelf. De biografie bevat ooggetuigenverslagen, alsof de auteur er zelf bij was. En het boek is prachtig geïllustreerd, wat het tevens een mooi koffietafelboek maakt.
Persoonlijke brief
Maar dan zo ineens, midden in de biografie een brief van zijn zoon Harilal, zeer persoonlijk aan Gandhi gericht: een zwaardere aanval op de manier waarop Gandhi zijn 4 kinderen opvoedde en de relatie met zijn vrouw onderhield, kun je eigenlijk niet bedenken. Het is een beschaafde brief, geen onvertogen woord, met eerbied van zoon voor vader. Eigenlijk net zo vredelievend geformuleerd als Gandhi zelf door het leven gaat. Maar dat maakt het er alleen maar erger op. Bikkelhard schrijft Harilal dat zijn vader in familiekring eigenlijk een boeman was, het was nooit goed of het deugde niet, hij was er nooit, had nooit aandacht voor thuis, maar bemoeide zich wel overal mee. De brief van 14 kantjes heeft een centrale plek in het boek, is van ander papier, heeft andere pagina-afmetingen, lijkt zo uit de typemachine gedraaid te zijn. Auteur Pramod Kapoor en uitgeverij Lannoo hebben er werkelijk alles aan gedaan de aandacht erop te vestigen.
Strijder voor gelijkheid
Gandhi heeft veel betekend voor de gelijkheid van mensen op deze wereld. Die strijd is nog steeds actueel. Een vreedzaam verzet brengt ieder regime in verlegenheid. Denk maar aan die ene student die op het Plein van de Hemelse Vrede het hele leger kon tegenhouden. Maar dat je daarmee zelf een ‘heilig boontje’ bent? Misschien maar beter van niet. Want, dat blijkt ook overduidelijk uit de prachtige biografie, je hebt er lef voor nodig. Heel veel lef. Gandhi moest het zelfs met de dood bekopen. En dat voelde hij aan.
