Wie het boek Spiegelmoeders bekijkt, zou misleid kunnen worden door de zachtroze cover en de vrolijke gezichten van een lachende tweeling. De verzwegen familiegeschiedenis die Judith van der Wel onthult is echter allerminst zachtaardig, al spreekt er ook wel hoop uit.
Afspraak bij de pedicure
Wanneer Judith van der Wel in 2010 tijdens een pedicure vermeldt dat ze voor haar afstudeerscriptie op zoek is naar drie generaties Joodse vrouwen, blijkt ze precies op het juiste adres. Fia wil gerust praten over wat het voor haar betekent om Joods te zijn. Ze is er ook van overtuigd dat haar dochter Rosalie zal meewerken aan het onderzoek. Maar over haar moeder Judy heeft ze haar twijfels.
Judy heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog samen met haar tweelingzus Selly verschillende kampen overleefd, en praat sindsdien niet meer openlijk over hun Joodse achtergrond. Toch stemt de tweeling schoorvoetend met de interviews in en vertellen ze gaandeweg steeds meer over hun leven voor, tijdens en na WOII.
Uit de terloopse opmerking bij de pedicure groeit gedurende de daaropvolgende jaren het boek Spiegelmoeders. Jaren waarin Judith van der Wel afstudeert en haar eerste boek Stemmen uitgeeft, maar ook jaren waarin ze de drie generaties vrouwen en hun familie veelvuldig interviewt en zich in hun levens ingraaft.
Wat het betekent om Joods te zijn
Het boek begint bij het verhaal van de overgrootvader van de tweeling en wordt van daaruit chronologisch opgebouwd tot de kleinkinderen. De lange aanloop is bijzonder, omdat ook de geschiedenis van Amsterdam op een natuurlijke manier in het verhaal wordt opgenomen. De vele foto’s uit de familiecollectie maken het verleden bovendien levendig en reëel.
Spiegelmoeders is een prachtig voorbeeld van de mogelijkheden die literaire non-fictie te bieden heeft. De auteur kijkt naar de familiegeschiedenis vanuit een sterke human interest invalshoek, maar verbindt de persoonlijke ervaringen steeds met de ruimere maatschappelijke en politieke context. Het is indrukwekkend hoe nauwkeuring Judith Van der Wel het verleden en heden in kaart brengt. Al zorgen de vele details hier en daar ook voor een pittige leeservaring.
Een genuanceerd verhaal
Judith van der Wel gaat de complexiteit van herinneringen niet uit de weg. Ze brengt tegenstrijdige verhalen en laat – wanneer er geen objectieve bewijzen voorhanden zijn – in het midden wie gelijk heeft. Hiermee toont ze aan hoe de persoonlijke interpretaties herinneringen kleuren, zonder hierbij afbreuk te doen aan de waardigheid van de personen in kwestie. Waar mogelijk gaat ze op zoek naar verslagen en extra ooggetuigen die meer licht op de zaak kunnen werpen. Hierdoor kan zij de familie ook informatie bezorgen die voor hen nieuw is, wat voor Judy en Selly een bijzondere ervaring moet zijn geweest.
Spiegelmoeders beschrijft niet enkel de impact van de Tweede Wereldoorlog op de getuigen. Er is evenveel aandacht voor de gevolgen op de tweede en derde generatie. Judith van der Wel schrijft op een boeiende manier en slaagt erin om het menselijke aspect naar voren te schuiven zonder van de geïnterviewden slachtoffers of helden te maken. Ben je geïnteresseerd in literatuur over de tweede wereldoorlog, dan moet je dit boek zeker gelezen hebben.
